De Quasi-Biennial Oscillation (QBO) beschrijft de afwisseling van stratosferische winden boven de Equator. Banden met oostenwinden bewegen zeer traag van bovenin de stratosfeer naar beneden. Daartussendoor breken banden met westenwinden in die eveneens traag naar beneden bewegen. Zo ontstaat een patroon van doorgaans drie banden boven elkaar van tegengestelde richting. De winden doen zich voor in een smalle strook rond de evenaar en omspannen de hele aarde. Meestal wordt de fase op 30 hPa (23,5 km) gebruikt als ijkpunt. Vrij vertaalt betekent QBO 'quasi-tweejarige schommelingen, quasi omdat gemiddelde doorlooptijd van één complete cyclus gemiddeld 28-29 maand duurt. Vaak duurt één ronde zo'n twee jaar maar het patroon raakt ook wel eens verstoord, waarbij een band blijft hangen of zelfs terug omhoog beweegt. Eén van de beste en langste meetreeksen van de QBO is vanuit Singapore verricht met radiosondes aan weerballonnen.
Op onderstaande afbeelding 1 het verloop van de zonale (= westelijke) windsnelheid boven de tropen tot 50 km hoogte van 2019. Groen en blauw geven oostenwind weer en geel, oranje en rood westenwinden.
Aan het begin van vorig jaar stak een oostenwind op met hoge snelheid helemaal boven in de stratosfeer of ionosfeer (zie paarse kleur linksboven). Gedurende de lente van het noordelijk halfrond (boven A) wordt de wind in de hoge stratosfeer opgebroken in westenwinden bovenin (geel/oranje) en doorgaande, maar afgezwakte oostenwinden tussen 2 en 10 hPa (lichtgroen). In juni en juli wordt de band met oostenwind weer prominenter en daalt langzaam af tot 30 km aan het einde van het jaar. Helemaal bovenin steekt in september en oktober weer een westenwind op. Beneden 10 hPa (zie linkerkant afbeelding midden) ligt een zwakkere band met westenwind (pastelkleur) welke gedurende het jaar afdaalt tot in de troposfeer. Rond 50 hPa ligt weer een band met oostenwinden welke rond mei/juni in tropopauze lijkt op te lossen. Maar in juli zie je die wind weer terug komen in de troposfeer. Hoewel hogerop de kleuren het felst zijn is voornamelijk het middendeel (stratosfeer tussen 10 en 70 hPa) van belang. Er werd hier de afgelopen tijd vaak gezegd dat de QBO nog in de oostfase moet belanden. Dat is rechts op de afbeelding mooi te zien. De groene band is nog niet afgedaald tot 30 hPa.
Afbeelding 1
Op de afbeelding 2 de stratosfeer van 2018. Het jaar begint met over de gehele stratosfeer oostenwinden (links is alles groen) maar als het jaar vordert concentreert de band met oostenwind zich rond 30 hPa en is er dus sprake van een sterke QBO-oost. Aan het eind van het jaar daalt de gordel af tot een 50 hPa. Helemaal bovenin komt met golven de westenwind erin en aan het einde van het jaar de oostenwind weer (rechtsbovenin). Omdat ook seizoensinvloeden meespelen komt de QBO duidelijker naar voren als je naar de anomaliekaart kijkt. Deze geeft de afwijking van de wind ten opzichte van de klimatologie aan. In afbeelding 3 is dat te zien voor hetzelfde jaar 2018.
Afbeelding 2
Afbeelding 3
Tot slot de zonale anomalie voor het jaar 2016. In dat jaar was de QBO verstoord. Dit patroon is duidelijk niet standaard (zie afbeelding 4) en zo'n afwijking doet zich ongeveer eens in de 10 jaar voor.
Afbeelding 4
Bron afbeeldingen:
https://www.cpc.ncep.noaa.gov/products/stratosphere/strat-trop/
p.s. Gerhard, zou je deze link willen toevoegen aan overzicht op de verdieping?