Deze dertiende aflevering gaat over de Kötlujökull (Katlajökull). Tijdens de wandeling was het zeer winderig, maar droog en deels zonnig. Gedurende de hele maand juli was de stroming noordelijk, waardoor het zuiden van IJsland een extreem droge maand beleefde. Lokaal viel minder dan een millimeter en zelfs de regenachtige stad Höfn mat over heel juli slechts 11,6 mm. Ook augustus was heel droog. Kortom: ook volgende afleveringen zullen vaak blauwe luchten hebben!
In het zuiden van IJsland ligt de Mýrdalsjökull, een ijskap bovenop de vulkaan Katla. De ellipsvormige krater is veertien kilometer lang en helemaal gevuld met een tot zevenhonderd meter dikke laag ijs (bron). Vanuit de krater stroomt het meeste ijs naar het oosten, want daar is de kraterrand met 750 meter het laagst. Dat is het begin van de Kötlujökull. Eenmaal uit de krater stroomt het ijs nog dertien kilometer verder tot in het laagland op 200 meter. Onderweg perst het ijs zich door een relatief nauwe doorgang van drie kilometer, om daarnee breed uit te waaieren tot een piedmont-gletsjer (lobvormig) met een omtrek van vijftien kilometer.
Mýrdalsjökull met Kötlujökull in het zuidoosten, augustus 2020. Bron: Sentinel 2 via copernicus.eu.
Mýrdalsjökull met bovenloop van de Kötlujökull, juli 2023.
De Katla barst regelmatig uit: twintig keer in de afgelopen duizend jaar. De hitte smelt ijs razendsnel weg en veroorzaakt jökulhlaups (overstromingen door gletsjerwater). Nergens ter wereld is dat fenomeen zo krachtig als hier. Er kan tot 300.000 kubieke meter water per seconde voorbij komen. Daarbij vergeleken zijn zelfs de jökulhlaups van de Skeiðarárjökull klein.
Gigantische ijsbergen op de Mýrdalssandur, 1918. Foto: Kjartan Guðmundsson.
Vanaf het moment dat de eerste Scandinaviërs in de negende eeuw voet aan land zetten hadden ze te maken met Katla. De aspluim vol bliksem, aardbevingen en overstromingen werden op eigentijdse wijze verklaard. Een huishoudster genaamd Katla zou met een magische broek de vulkaan opgerend zijn, dook erin en ontketende een uitbarsting. Mannen met wonderstaffen dirigeerden het water om hun boerderij en mensen overleefden op wegspoelende ijsbergen (bron). Hoewel zulke verklaringen hebben afgedaan, helpen ze wel bij het dateren van jökulhlaups uit de eerste eeuwen van bewoning.
Kötlujökull vanaf Höfðabrekkuafréttur, juli 2023.
Blik vanaf de rand van Kötlujökull op Hjörleifshöfði (achtergrond), de solitaire berg in het pad van de jökulhlaups.
Katla is sinds de kolonisatie van IJsland gemiddeld eens in de vijftig jaar door de ijskap gebroken, met jökulhlaups tot gevolg. Ze raasden bijna altijd over en onder de Kötlujökull naar het oosten. Het gebied tussen de gletsjer en de zee bleef door de regelmatige overstromingen een kale zandvlakte. Ondanks dat de laatste uitbarstingen in 1918 was, is de Mýrdalssandur nog steeds een grotendeels onbegroeide vlakte door de slechte bodem en frequente zandstormen. Alleen op plekken waar grassen en lupine actief zijn ingezaaid is het groen, zoals langs de ringweg. Daardoor hoeft de weg veel minder vaak dan vroeger afgesloten te worden wegens zandstormen.
Opwaaiend zand op de Mýrdalssandur, juli 2023. Hafursey op de achtergrond.
Kaal zand domineert het landschap ten zuiden en oosten van Kötlujökull, juli 2023.
Terwijl de Kötlujökull wacht op een volgende vernietigende uitbarstingen knaagt klimaatverandering aan z'n randen. Net als de meeste gletsjers in (Zuid-) IJsland krimpt Kötlujökull sinds 1900, met een kortstondige groeifase in de jaren tachtig. Voor de meeste gletsjers in IJsland wordt aangenomen dat hun omvang rond 1900 de grootste in duizenden jaren was, maar van Kötlujökull is bekend dat hij aan het begin van de vijfde eeuw maar liefst twee kilometer langer was (bron).
Kötlujökull vanaf Höfðabrekkuafréttur, juli 2023. Linksonder de Huldujölull.
Kötlujökull, juli 2023.
In de afgelopen dertig jaar is Kötlujökull één tot anderhalve kilometer korter geworden. Uitzondering daarop vormt het meest zuidelijke deel, waar het ijs onder een dikke laag stenen langzamer smelt. Meerdere bedrijven maken daar dankbaar gebruik van. Ze organiseren excursies naar de drooggevallen smeltwatertunnels in het ijs. Dat kan er relatief veilig, omdat het ijs niet meer beweegt.
Zuidelijke rand van de Kötlujökull, juli 2023. Het ijs ziet zwart van het vele sediment.
Zuidkant van de Kötlujökull gezien vanaf Höfðabrekkuafréttur, juli 2023.
Waar het ijs ook nauwelijks nog beweegt is bij de Huldujökull, een kleine gletsjer die samenstroomt met de Kötlujökull. Tegenwoordig dendert het ijs van een klif op 900 meter hoogte naar een wegkwijnend doodijsveld in het dal beneden, maar tot begin deze eeuw was er geen rots te zien. Door de smelt is ook een indrukwekkende waterval verschenen. Zo maakt ijs op vele manieren plaats voor water.
De ijsval van Huldujökull, juli 2023.
Alle afleveringen zijn terug te lezen op gletsjergeheugen.wordpress.com
