Stormanalyse: de zeer zware flitsstorm van 18 januari 2018

Stormanalyse: de zeer zware flitsstorm van 18 januari 2018

Het is vandaag precies 6 jaar na de zeer zware storm van 18 januari 2018. Deze storm heeft de naam Friederike gekregen van de FU Berlijn. Friederike heeft, in slechts korte tijd, een enorme ravage aangericht. Deze storm trok vooral over Nederland en Duitsland, maar België heeft ook zeer zware windstoten ervaren.

Op 16 januari 2018 vormde zich vlakbij New Foundland een depressie die de naam ‘’Friederike’’ kreeg (afbeelding 1). Een sterke straalstroom, gedreven door storm Evi rondom IJsland en Groenland, zorgde ervoor dat storm Friederike naar West-Europa ging. De storm heeft voor windstoten van boven de 119 km/u gezorgd in het Verenigd Koninkrijk, maar intensifieerde verder boven de Noordzee. Op 18 januari 2018 kwam de storm definitief aan land in West-Europa. Vooral Nederland en Duitsland waren zwaar getroffen door deze storm.

Tijdens het hoogtepunt van de storm had deze een minimale luchtdruk van 974 hPa (afbeelding 2). Daarnaast had Friederike tijdens het hoogtepunt een luchtdrukgradiënt van 6-7 Pa/km. Ter vergelijking, de zeer zware storm van 25 januari 1990 had een luchtdrukgradiënt van 8 Pa/km. In het algemeen geldt, hoe hoger de luchtdrukgradiënt, hoe hoger de windsnelheden. Er zijn uitzonderingen, zoals convectieve buien, maar dat is niet heel erg van toepassing op de situatie van 18 januari 2018. Het stormveld van Friederike was kleinschalig, maar erg venijnig.

Er werden in het binnenland van Nederland zeer zware windstoten van 100-125 km/u gemeten (afbeelding 3) Langs de kust en op het IJsselmeer zaten de windstoten in de orde van 125-145 km/u. In Hoek van Holland kwam het tot een windvlaag van 143 km/u. In het binnenland was er sprake van de zwaarste storm sinds 18 januari 2007 of 27 oktober 2002. In De Bilt werd er zelfs de zwaarste windstoot sinds 25 januari 1990 gemeten, met maar liefst 122 km/u. Tegen de Duitse grens werd er een windstoot gemeten van 124 km/u en bijna windkracht 9. Op het vliegveld van Volkel kwam het tijdelijk tot windkracht 9 en werd er een windstoot genoteerd van 123 km/u. In België was de storm minder zwaar, maar ook daar zijn zeer zware windstoten gemeten. In Antwerpen werd er een windstoot gemeten van 119 km/u.

Ook de gemiddelde windsnelheden waren zeer bijzonder (afbeelding 4). In Hoek van Holland werd er een uurgemiddelde van 108 km/u gemeten (11 Beaufort) en in IJmuiden een uurgemiddelde van 97 km/u (ruime 10 Beaufort). In zowel Cabauw, als Herwijnen, is er een uurgemiddelde van 79 km/u genoteerd (9 Beaufort). Op uitgebreide schaal is er in het binnenland windkracht 8 tot 9 gemeten. Dit zijn windsnelheden die in Nederland langs de kust niet zijn voorgekomen sinds 1990 en in het binnenland sinds 2007.

Het noorden van Nederland bleef relatief buiten schot van deze storm. De kern trok over de 3 noordelijke provincies. Aan de achterzijde van de stormdepressie werden daar nog windstoten van 90 km/u gemeten. In de ochtend viel er lokaal nog enkele centimeters verse sneeuw in het noorden van Nederland. Deze smolt echter snel weg door de hogere temperaturen die Nederland binnendrongen, de storm was daarvan de voornaamste oorzaak.

Als we kijken naar de uurgemiddelde wind, dan was deze storm de zwaarste sinds 25 januari 1990. Zowel tijdens Friederike, als die van 25 januari 1990, werd er een uurgemiddelde gemeten van 108 km/u. Dat is een ruime windkracht 11. De windstoot van 143 km/u was de zwaarste sinds 28 oktober 2013,

Echter ben ik van mening dat we dan onvoldoende kijken naar de kracht van de storm in het binnenland. Daarvoor kunnen we beter naar het stormgetal kijken of de herhalingstijd in jaren.

Het stormgetal van Tijm van deze storm kwam uit op 24.4. Dat is een negende plek in de top 10 van zwaarste stormen sinds 1970. Friederike stond ooit op nummer 8, maar storm Eunice van 18 februari 2022 kwam op de derde plek, toen moest Friederike opschuiven naar nummer 9. Het stormgetal is ontwikkeld door Sander Tijm. De waargenomen windstoten van elk station worden vergeleken met de herhalingstijd op ieder station. Daaruit komt het uiteindelijke stormgetal.

Ik heb de gemiddelde herhalingstijd in jaren van de windstoten van Friederike per weerstation uitgerekend (afbeelding 5). Daarbij heb ik gebruik gemaakt van H = J ÷ E, waarbij H staat voor de herhalingstijd in jaren, J staat voor het aantal jaren dat het weerstation bestaat en E staat voor het aantal events. Een event is in dit geval een storm met een soortgelijke of zwaardere windstoot dan op 18 januari 2018. Ik reken alleen weergegevens na 1970 mee.

De Bilt valt op met een herhalingstijd van 27 jaar. Statistisch gezien komt daar eens in de 27 jaar een windstoot van 122 km/u of hoger voor tijdens een storm. In Twente (124 km/u) is er een statistische herhalingstijd van 18 jaar. Ook in Arcen (111 km/u) en Westdorpe (121 km/u) was deze storm bijzonder zeldzaam met een herhalingstijd van respectievelijk 17 en 16 jaar. Een windstoot van 123 km/u of meer op het vliegveld van Volkel komt statistisch gezien eens in de 13 jaar voor.

De impact was dan ook groot van deze zeer zware storm. In enkele uren tijd werd er voor 90 miljoen euro aan schade aangericht en overleden 3 mensen. Tientallen mensen raakten gewond. De maatschappij werd platgelegd. Het treinverkeer kwam rond 11:00 tot een halt en sommige mensen kwamen pas laat in de avond thuis of op hun bestemming. Er zijn vooral in het binnenland heel veel bomen gesneuveld. Friederike heeft ook in Duitsland flink huisgehouden met 1 miljard euro aan schade en 8 doden. In Duitsland was Friederike de zwaarste storm sinds Kyrill van 18 januari! 2007. Na de doortocht in Duitsland was de storm significant afgezwakt. Desondanks werden er in het westen van Polen (zeer) zware windstoten van 75-105 km/u gemeten in combinatie met sneeuw.

Friederike was een van de zwaarste stormen van de 21^ste eeuw. Op sommige plaatsen in Nederland was de schade een jaar later nog steeds zichtbaar (https://www.bd.nl/waalwijk-heusden-e-o/de-schrik-zit-er-nog-in-een-jaar-na-de-superstorm-br~aa0d9715/). Friederike blijft voor veel mensen in hun collectieve geheugen hangen. Voor mij persoonlijk was het een begin van mijn fascinatie voor het weer en meteorologie.