Het KNMI brengt jaarlijks een rapport uit waarin het weerinstituut terugblikt op het jaar ervoor. Ook presenteert het analyses over de staat van het klimaat in Nederland. In het nieuwste rapport wordt duidelijk dat vorig jaar meerdere records zijn gebroken. Zo beleefde Nederland de hoogste temperaturen sinds 1901, het jaar dat de metingen begonnen.

Over heel 2023 was het gemiddeld 11,8 graden Celsius. Dat is meer dan het record van zowel 2014 als 2020, toen de gemiddelde temperatuur 11,7 graden was. Het KNMI vermeldt erbij dat er vorig jaar geen hittegolven waren en dat de eerste warme dag (van 20 graden of meer) drie weken later viel dan normaal, op 4 mei.

Wel waren er meer zonnige en meer zomerse dagen (met temperaturen van 25 graden of meer) dan normaal. Ook opvallend: op 1 januari 2023 werd een temperatuur gemeten van 15,1 graden, de hoogste temperatuur ooit gemeten in januari.

Behalve warm was 2023 volgens het weerinstituut ook erg nat, vooral in de herfstmaanden. In totaal viel er 1.152 millimeter regen, terwijl 851 millimeter normaal is in Nederland. Daarmee werd het record van 1998 verbroken. Toen viel er 1.109 millimeter regen.

De uitzonderlijke regenval in het najaar had deels te maken met de hoge temperatuur van de Noord-Atlantische Oceaan. Warme oceanen zorgen ervoor dat er meer water verdampt, waardoor er meer neerslag valt. Dat neemt verder toe doordat de zee versneld opwarmt door klimaatverandering, legt KNMI-klimaatexpert Peter Siegmund uit.

Volgens het KNMI worden de lente-, herfst- en wintermaanden natter dan we gewend zijn. Tegelijkertijd worden de zomers juist droger. Maar dat het vaker zo nat wordt als in 2023, zien de onderzoekers als onwaarschijnlijk.

Hoewel er in 2023 meer regen viel dan ooit, was er toch een groot neerslagtekort. In de tweede helft van mei en in juni - tijdens het groeiseizoen in de landbouw - viel vrijwel geen spatje regen.

De uitblijvende regen in combinatie met verdamping door de hoeveelheid zon zorgde voor neerslagtekorten in de zomer. "Dat is best wel bijzonder. Het vorige record van halverwege het groeiseizoen werd bijna verbroken", zegt Siegmund. "Op dat moment maakten we ons wel even zorgen."

In juli en augustus trok het weer bij en het grondwaterpeil herstelde zich weer. De klimaatexpert voorspelt dat dit soort zomerdroogtes de komende decennia vaker zullen voorkomen. En dat kan problemen veroorzaken voor de natuur, de landbouw en de samenleving.

De oplopende temperaturen in Nederland sluiten aan bij de internationale ontwikkelingen. De Europese satellietdienst Copernicus publiceerde begin deze maand een vergelijkbaar rapport. Uit die data werd duidelijk dat 2023 ook wereldwijd het warmste jaar ooit gemeten is; voor Europa was 2023 het op een na warmste jaar.

Wereldwijd is de limiet van 1,5 graden opwarming bijna bereikt. In het Parijsakkoord hebben landen met elkaar afgesproken zoveel mogelijk te doen om de opwarming van de aarde te beperken tot ruim onder 2 graden. Bij voorkeur tot 1,5 graden, om natuurrampen te voorkomen. Daarbij wordt niet een specifiek jaar als uitgangspunt genomen, maar een gemiddelde van meerdere jaren.

De wereldwijde uitstoot van broeikasgassen neemt nog steeds toe. Daarom verwachten klimaatwetenschappers dat die grens ergens in de komende vijftien jaar wordt bereikt. "Ik maak me daar wel zorgen over", zegt Siegmund. "Als de CO2-uitstoot niet daalt, hebben we echt een probleem."

In Nederland zijn we zelfs al over die grens heen. De data van het KNMI laten zien dat de gemiddelde temperatuur vorig jaar 2,9 graden hoger lag dan een eeuw geleden.

Dat grote verschil komt doordat landoppervlak sneller opwarmt dan oceanen in combinatie met meerdere zonnige jaren. Siegmund: "Het is moeilijk om één jaar aan klimaatverandering toe te schrijven, maar 2023 past wel in ons beeld van een opwarmende aarde."

Het Nederlandse klimaat zal aan het eind van de eeuw sterk veranderd zijn als de uitstoot op deze manier blijft toenemen, blijkt uit de klimaatscenario's die het KNMI opstelde. Meer weersextremen, natte winters en warme en droge zomers vormen dan het nieuwe normaal.

In het somberste scenario is Nederland in 2100 6 graden warmer dan aan het begin van de twintigste eeuw. Ook zeespiegelstijging wordt een serieus probleem, met name voor het Caribisch deel van het Koninkrijk.