Koude 2de winterhelft? Analogie op basis van QBO fase en SSTs

De winter heeft een groot deel van de Benelux al wat vertier gegeven, maar er zijn ook zeker delen die nog maar weinig kou hebben gehad. De weerkaarten laten echter ruimte zien voor meer winterkou op termijn door de mogelijke komst van hogedruk over (Fenno)Scandinavië. Deze ontwikkeling lijkt mogelijk gemaakt te worden door een combinatie van oorzaken, waarvan de huidige fase van de QBO mijn inziens een sturende rol inneemt, met name door het ontbreken van duidelijke sturing vanuit de ENSO.

In de atmosfeer speelt de QBO op verschillende niveaus in op de ontwikkeling van weerspatronen. De QBO waait boven de evenaar afwisselend uit oostelijke of westelijke richtingen welke in een periode van quasi twee jaar wisselen, en daarom ook zijn naam: Quasi Biënnale Oscillatie (QBO). Zijn windrichting en amplitude op verschillende stratosferische niveaus zijn onder andere gelinkt aan het gedrag van de stratosferische winter polar vortex, de ozon circulatie, de mate van diepe convectie in tropische buiencomplexen (MJO) en daaraan gelinkt de amplitude en richting van planetaire en kortere synoptische golven. Echter , door zijn centrale plaats in de atmosfeer is het meestal lastig om directe oorzaak-gevolg relaties te beschrijven voor de verschillende fases van de QBO. Desondanks kan de regelmaat waarin de QBO van windrichting en profiel veranderd worden gebruikt worden om analoge winters te identificeren.

De huidige fase van de QBO kenmerkt zich door in kracht toenemende oostelijke wind op hoog niveau (5 – 15 hPa) en westelijke wind op middelbaar en laag niveau (20 – 70 hPa). Dit windprofiel is typisch voor de overgang van westelijke QBO naar een oostelijke QBO. Zeker 11 winters sinds 1953 worden gekenmerkt door een vergelijkbaar windprofiel. Hieronder bevinden zich een aantal winters met een duidelijke positieve of negatieve ENSO, en vijf winters met neutrale ENSO condities (1967, 1981, 1986, 1991, 2014). Niet geheel verrassend laat een composiet van deze vijf winters voor februari een sterke positieve luchtdrukafwijking zien boven Scandinavië en noordwest Rusland en negatieve afwijkingen ten zuidwesten van het Verenigd Koninkrijk. Zowel 1986 en 1991 kenden een koudegolf in februari en ook in 1981 werd een ferme vorstperiode opgetekend. In tegenstelling, februari 1967 en 2014 waren ronduit zacht en vorstarm.

Wanneer we naar het gedrag van stratosferische polar vortex kijken zien we duidelijke onderlinge overeenkomsten. De polar vortex is dit seizoen zeer krachtig en dat was ook het geval tijdens de winters van 2014, 1991, 1986 en 1981 (voor 1967 is er geen data). Wat verder opvalt is dat alleen in 1981 er een major warming event plaats vind in het eerste decade van februari. Tijdens de wintermeeting werd ook het belang van de Pacific Decadal Oscillation (PDO) in beschouwing genomen voor dit seizoen. In 1981 en 1986 zien we voornamelijk iets warmer zeewater in het noordelijk deel van de Pacific, terwijl deze in 1991, vergelijkbaar met nu, zeer  negatief was. Voor 2014 zien we een matig negatieve PDO en in 1967 was deze vrijwel neutraal.

Op basis van de genoemde parameters lijken februari 1991 en in iets minder mate 2014 het meest analoog. De aanloop naar februari lijkt dit winterseizoen echter meer op 1991. Destijds was januari ook een maand met regelmatig nachtvorst maar bleef de winter verder beperkt, ondanks herhaalde blokkades op het Europese continent. In tegenstelling, januari 2014 was uitgesproken zacht met een stevig zonaal regime. Alles beschouwende lijkt een vorstige tweede winterhelft, met waarschijnlijk continentale vrieskou, daarom het meest waarschijnlijke scenario.

Vriendelijke groet,

Daniël Verhoef