De afgelopen dagen heb ik mij verdiept in de koudegolf, een periode die ik tijdens het maken van de overzichten en het schrijven van kinds heb kunnen herbeleven (ik was toen 10 jaar). Deel vooral ook jullie verhalen en foto's uit die tijd onder dit bericht. Ik ben erg benieuwd! Daar gaan we...
Met een landelijk gemiddelde temperatuur van -5,1°C en in De Bilt -5,3°C verliep de periode 29 januari t/m 13 februari 2012 zeer koud. Alleen in 1947 en 1917 was het gedurende deze periode kouder in De Bilt met respectievelijk -6,3°C en -5,4°C. In 1956 lag de temperatuur gedurende deze periode slechts een fractie hoger dan 2012 met -5,2°C in de Bilt, om aan te geven hoe bijzonder deze koudegolf was. De landelijke koudegolf van 2012 duurde 10 dagen, van 30 januari t/m 8 februari. In De Bilt kwam het op 5 dagen tot strenge vorst. In Maastricht duurde de koudegolf 14 dagen en kwam het maar liefst 10 keer tot strenge vorst. Hieronder volgt een weerdagboek en de winterstatistieken van deze bijzondere periode.
Het weerdagboek...
Zondag 29 januari - Start regionale koudegolf
Een brede scheur in het wolkendek zorgde voor zonnig weer in de noordelijke provincies en in de noordelijke helft van Noord-Holland. In het noordoosten was de zon regelmatig versluierd. Gedurende de dag bleef het in deze regio's vrij zonnig, een paar gebieden schommelden op de grens en hadden af en toe zon, maar een groot gedeelte van het land lag onder de bewolking. De maximumtemperatuur varieerde van -0,9°C in Groningen tot 2,1°C in Zuid-Holland, bij een matige, aan zee soms vrij krachtige noordoostenwind. De koudegolf gaat van start in het noordoosten (Nieuw Beerta en Eelde) met overdag maxima net onder nul. In de avond sloop een occlussiefront vanuit Duitsland dichterbij en is het wachten op de eerste lichte sneeuw voor de noordoostelijke provincies. In de loop van de avond begint het in het (noord)oosten, maar uiteindelijk ook in Midden-Nederland lichtjes te sneeuwen. De temperatuur daalt daarbij naar -1 tot -2 graad.
Maandag 30 januari - Start landelijke koudegolf
De nacht verloopt bewolkt met op diverse plaatsen motsneeuw of lichte sneeuw. Veel plaatsen krijgen hooguit 1 cm sneeuw of niet meer dan sporen of een wit gloedje. Uiteindelijk wordt het net onder de -5 graden in Groningen (zowel Nieuw Beerta als Eelde -5,1°C) terwijl aan de andere kant, in Zeeland het kwik rond -1 komt te liggen. Overdag blijft het op veel plekken bewolkt en nevelig, met een paar vlokjes motsneeuw. In met name Limburg sneeuwt het wat intensiever en daar loopt de sneeuwhoogte overdag naar 3 tot 5 cm op. Er waait een matige oostelijke wind, langs de Wadden wordt soms windkracht 5 bereikt. Daarmee blijft het kwik vrijwel overal 1 a 2 graden onder nul, alleen in Vlissingen wordt het nulpunt net overschreden. Brede opklaringen boven Duitsland weten in de loop van de middag tot het noordoosten door te dringen en breiden zich langzaam west- en zuidwaarts uit.
Dinsdag 31 januari
Na het wegtrekken van de bewolking, waaruit heel lokaal nog wat lichte sneeuw viel, is het afgelopen nacht flink afgekoeld; in het Groningse Nieuw Beerta werd het -7,3°C en in Wilhelminadorpe, Zeeland vonden we de hoogste minimumtemperatuur van -1,0°C. In het zuiden van het land hing in de vroege ochtend aanvankelijk nog bewolking, maar dit trok in de loop van de dag weg, waarna het in het hele land helder en zonnig werd. Er waaide een matige tot aan de kust soms vrij krachtige wind uit oost tot noordoost, waardoor het voor het gevoel nog een flink stuk kouder was. In het hele land (uizondering Vlissingen) bleef het kwik de hele dag onder nul, een ijsdag. In het noordoosten lag de windchill rond -10 graden, terwijl het er gemiddeld zo'n -4 graden was. In de avond trok de noordoostenwind wind nog wat verder aan: naar matig tot krachtig.
Woensdag 1 februari - Landelijke vorstperiode een feit!
Nog lagere gevoelstemperaturen. Helder. Na -4,9°C op Terschelling tot -9,8°C boven de sneeuw in Zuid-Limburg blijft het overdag overal vriezen. Door een matige tot krachtige noordoostenwind lagen de gevoelstemperaturen laag: tijdens de ochtendspits landelijk rond -15. Voor de noordkust waren wolken zichtbaar met lokaal een sneeuwbuitje
Donderdag 2 februari
Strenge vorst afgelopen nacht op veel plaatsen in het oosten van het land, -11,1°C in Maastricht is de koudste. Veel zon vandaag, maar blijvend vriezend met een matige en boven op water vrij krachtige noordoostenwind, dus op veel plaatsen een gevoelstemperatuur rond 10 graden onder nul. Ten noorden van de Wadden zitten een paar sneeuwbuitjes, die in de loop van de avond de noordkust daadwerkelijk bereikten. Verder was het helder en daalde de temperatuur snel bij een naar zwak tot matig afnemende wind. Aan het eind van de avond vroor het op sommige plekken in de oostelijke helft van het land al streng.
Vrijdag 3 februari - Polar low achtig systeem met sneeuw
Het was een dag die we niet snel meer zullen vergeten. In de nacht ontstond boven de Noordzee uit een aantal sneeuwbuien een polar low, mede getriggerd door langstrekkende stijgbewegingen in de bovenlucht die de hogedrukwerking ondermijnden. In de vroege nacht vielen al een paar sneeuwenbuien langs de noordkust met wat verspreid wolkenplukken in het noorden landinwaarts. Voor de buien uit vroor het in heldere lucht bij een wegvallende wind vrijwel overal streng. Aan zee werd het -6,4°C bij Lauwersoog tot -12,5°C bij Wijk aan Zee. Landinwaarts kwamen we uit tussen -9,2°C bij Schiphol tot -14,9°C bij Maastricht. De eerst nog lichte sneeuwbuien trokken in de loop van de nacht met name verder het noorden van Nederland binnen. Elders lokaal al een vlok maar veelal helder.
In de vroege ochtend trok vanuit het noorden het zich ontwikkelende polar low achtig systeem tussen Vlieland en Terschelling door om vervolgens over de kop van Noord-Holland te trekken en daarna langs de westkust omlaag te zakken om aan het eind van de middag Zeeuws-Vlaanderen te bereiken. Het oog van het systeem was heel klein met over een paar kilometer afstand (bv tussen Vlieland en Terschelling) op 1 en hetzelfde moment een tegengestelde windrichting te geven (NW respectievelijk ZO). Met die noordwestenwind (tot 6 Bft) liep de temperatuur direct aan de kust snel op naar lichte dooi, om vervolgens na passage van het laag weer een NO-wind te zien opsteken waarin het meteen licht tot matig ging vriezen. Den Helder .
De sneeuwbuien trokken van noord naar zuid over het land, krullend om het kleine lagedrukgebied. In het noorden brak op de eerste plaatsen alweer de zon door met een lokale restsneeuwbui. De opklaringen arriveerden eind middag/begin avond ook in het zuiden maar regionaal viel (niet alleen in het zuiden maar ook elders nog wel wat sneeuw). De sneeuwdikten in de avond lagen veelal tussen 3 en 10 centimeter. In stroken over het land lag 10 of meer. De meeste sneeuw in de buurt van Lelystad, 17 centimeter. Langs de oostgrens lag het minste: op sommige plekken is het niet wit geworden, op andere plekken daar kwam het nog tot 1-2 cm. Op sommige plekken waar het wel opklaarde bleef het nog een tijdje navlokken. Een bijzonder gezicht. En gevoel want de temperaturen lagen vrijwel overal ver onder nul. In opklaringsgebieden vroor het aan het eind van de middag hier en daar al streng; Marknesse noteerde om 18:00 al -12,9°C! Spoorwegen en wegverkeer kwamen door de sneeuw voor een deel tot stilstand. Vooral in het westen en midden van het land was de chaos enorm. Op het hoogtepunt stond meer dan 800 km file - een vierde plek in de drukste filesituaties ooit.
Zaterdag 4 februari - Koudste nacht sinds 1985!
Gisterenavond trok de bewolking van de sneeuwstoring naar Belgie weg, werd het helder en met weinig wind ging de temperatuur boven de verse sneeuwlagen als een speer omlaag, zo vroor het om zeven uur in Lelystad al 14,9 graden. Nabij het IJssel-/Markermeer kwam het op verschillende plaatsen tot extreme vorst (< -20°C). De bevroren en besneeuwde meren diende in het laaggelegen gebied als zogenaamde koudepoel en met nauwelijks wind was er sprake van maximale uitstraling. Uiteindelijk tekenen we recordwaarden in Flevoland aan; in Lelystad -22,9°C en in Marknesse Noordoostpolder -22,8°C. De laatste keer met temperaturen van deze ordegrootte was 8 januari 1985. Maar ook in Berkhout, Noord-Holland meer dan 20 graden vorst, -21,9°C. Herwijnen -21,4°C en Cabauw -20,0°C. Verder ontstond er plaatselijk dichte tot soms zeer dichte mist boven de verse sneeuw in vooral het midden, westen en zuiden.
Overdag was het zonnig, maar in het Waddengebied soms wolken en een vlokje sneeuw is daar gezien. De wind was zwak tot matig en nogal veranderlijk. Om 14 uur was het -3,4°C tot -10,6°C (Lelystad). Uiteindelijk is Lelystad nog iets boven de -10 graden grens uitgekomen. Dit resulteerde daar in een etmaalgemiddelde temperatuur van -16,6°C! Precieze maximumtemperaturen in de rest van het land: -2,3°C in Westdorpe tot -6,7°C in Den Helder. Al aan het begin van de avond tekende Lelystad alweer zeer strenge vorst aan, om 18.30 uur -16 graden. En vele plekken hebben dan strenge vorst. De laagste temperatuur werd later op de avond gehaald: Lelystad -21,0°C!
Zondag 5 februari - Landelijke koudegolf een feit!
De eerste landelijke koudegolf van de 21e eeuw is een feit! Met afgelopen nacht in de Bilt -15,2°C was de derde strenge vorstnacht binnen en we zitten al vanaf 30 januari continu in de vorst. Dat zijn nu dus 7 ijsdagen op rij. Het was niet zo zonnig als gisteren. Er was een zwak frontje over het land aan het trekken, deels, dat de zon in de oostelijke helft van het land voornamelijk wat waterig maakte, maar de lucht in de westelijke helft toch voor langere tijd grijzig maakte. Neerslag viel er niet, nergens is ook maar een vlok sneeuw gemeld. De wind was matig uit het zuidoosten en de temperaturen bleven ruimschoots onder nul de maxima varieerden tussen ongeveer -3 en -5 graden. In de late middag klaart het op, maar in de avond trekken er vanuit het noorden wolkenvelden binnen, waardoor het kwik amper daalt.
Maandag 6 februari - Elfstedenkoorts
Een groot deel van de nacht verloopt bewolkt, maar droog. onder de bewolking is het -4 tot -7 graden. In het oosten waar het wel opklaart daalt het kwik naar rond -10 graden. In de late nacht klaart het vanuit het noorden breed op en gaat het kwik alsnog onderuit. Zo komt De Bilt nog op -13,3°C, en Lelystad ziet het kwik naar -17 graden zakken. Kortom, opnieuw een nacht met op veel plaatsen strenge nachtvorst. Overdag is het stralend zonnig, bij een zwak tot matig zuidoostelijk windje. Inmiddels zent de tv life de persconferentie van het Friese Elfstedenbestuur uit, de rayonhoofden waren gisteren voor het eerst sinds 1997 weer bijeen gekomen. Uiteraard is het te vroeg om een datum te noemen, maar de voorzitter Wiebe Wieling merkte wel op dat in de hele noordelijke helft van Friesland het ijs er prachtig bijlag en dat de knelpunten in het zuidwesten te vinden waren. Woensdag komen ze opnieuw bijeen. Buiten blijft de zon schijnen, al schampen wolkenvelden in de namiddag het Waddengebied. Het blijft stevig vriezen, tussen -3 en -6 graden, alleen in Zeeland en langs de Zuid-Hollandse kust loopt het kwik tot boven -2 graden op. Westdorpe is met -0,9°C het warmste station, Lelystad met -5,7°C het koudste.
Dinsdag 7 februari
We hebben weer een ijskoude nacht achter de rug, waarin de temperaturen op veel plaatsen tot tussen -15 en -20 graden zijn gedaald. Lelystad was weer de laagste met -19,9°C. In Zeeland vroor het 9 tot 13 graden, op de Wadden was het -11 graden. Overdag veel zon, later ook wat bewolking en uiteindelijk op veel plaatsen een heel klein beetje zeer lichte sneeuw die soms uit een vrijwel onbewolkte lucht viel. Omdat met een noordoostelijke wind wat minder koude lucht werd aangevoerd, kwamen de temperaturen toch nog redelijk omhoog. Het werd uiteindelijk tussen -1.9°C op Vlieland en -6.7°C in Maastricht.
Woensdag 8 februari - Elfstedencomité neemt moeilijk besluit
Wolkenvelden zorgden voor tempering van de nachtelijke vorst. De minimumtemperatuur was -3,3°C in Den Helder, -3,1°C in Lauwersoog tot -7,4°C in Maastricht. In de ochtend bleef bewolking domineren, maar in de loop van de dag werd het vanuit het zuidoosten helder zonnig weer. Het noorden bleef echter nog veelal bewolkt. De middagtemperatuur was 0 tot -3 graden. Hoek van Holland was als enige iets boven dat nulpunt gekomen: +0,4°C. Het koudste weerstation was Maastricht met maximaal -3,0°C. De koudegolf in De Bilt werd verlengd, want het werd er -0,9°C, dag 10 van de koudegolf.
De grens met wolkenvelden/zon lag in de tweede middaghelft van boven Noord-Holland via de Noordoostpolder naar Drenthe toe. De wolkendeken ging nog iets zuidwaarts koersen, maar loste daarbij ook weer op. Ten zuiden van de wolkenband ervan scheen de zon volop. Overigens kwamen later in de middag en de eerste avonduren ook in Groningen en Drenthe opklaringen vanuit Duitsland voor, het werd er zowaar onbewolkt bij -5 graden. De wind was oost tot noordoost en 3 tot 4, aan vooral noordkust en op IJsselmeer 5 Bft, een Ijzige wind. Vanavond gaf het Elfstedencomite hun tweede persconferentie van deze week. De Elfstedenkoorts bereikte daarmee een hoogtepunt. En men zei: Het gaat NIET door...! Het ijs is op verschillende plaatsen nog niet voldoende dik (15 cm of meer) en er komt dooi aan op zondag.
Donderdag 9 februari - Einde landelijke koudegolf
Geen Elfstedentocht dus, maar de winter gaat gewoon door. Onder een heldere hemel volgt er opnieuw een nacht met matige tot strenge vorst, waarbij het op de koudste plekken onder -12 graden komt; -12,9°C in Berkhout en -12,6°C in Lelystad, maar meer plekken komen onder -10 graden, waaronder Leeuwarden en Stavoren. Overdag draait de wind echter naar noordwesten en zijn er wolkenvelden binnengetrokken, waaruit zo nu en dan een beetje motsneeuw/hele fijne korrelsneeuw valt. De temperatuur loopt gestaag op, om in een groot deel van het land, met uitzondering van het zuidoosten, net iets boven nul te komen. Dat gebeurt uiteindelijk in De Bilt ook, na 15.30 uur, en daarmee wordt er een punt gezet achter deze koudegolf. Uiteindelijk tekent men daar maximaal 0,5°C aan. Vanuit het noordoosten draait de wind echter naar noordoost en komen er brede opklaringen het land binnen, waarbij het kwik alweer tot iets onder nul wegzakt. De winter is dus nog niet voorbij!
Vrijdag 10 februari
Na een heldere nacht bleef het ook overdag de hele dag stralend zonnig. Er stond weinig wind vanuit het noordoosten tot oosten, veelal kracht 4, maar aan de kust af en toe ook windkracht 5. Het was wel koud met in de nacht temperaturen tussen -5 graden bij het Lauwersmeer en in Zeeland, en -12,9°C in Lelystad. Gedurende de dag ging het kwik geleidelijk omhoog en kwamen we uit tussen -1 en -4 graden. In het noordelijk kustgebied trokken af en toe wat wolkenveldjes voorbij, verder was het ook daar zonnig. Prachtig schaatsweer.
Zaterdag 11 februari
In een heldere nacht en bij weinig wind koelde het afgelopen nacht af tot -9 graden in het Waddengebied en in Zeeland. In de rest van het land vroor het streng met -11 tot -17 graden. De laagste temperatuur werd in de vroege ochtend in Lelystad bereikt met daar -16,9°C. In de loop van de dag ging het kwik geleidelijk omhoog en werd het -2 tot -5 graden met de hoogste waarden in de hoek van Groningen en de laagste in Limburg. De zon scheen de hele dag volop, maar in het noordoosten kwam in de loop van de dag soms wat bewolking binnendrijven en daaruit viel in de ochtend soms een vlokje sneeuw. De bewolking wilde pas echt overtuigend die hoek van het land binnentrekken in de namiddag. Het was droog en er waaide een zwakke tot matige oosten- tot noordoostenwind.
Schaatsen op het Heegermeer, Friesland (11 feb 2012)
Zondag 12 februari - Einde regionale koudegolf
Het einde van de fabuleuze winterperiode. De eerste 11 dagen van februari 2012 zijn de koudste geweest sinds 1901! Vandaag werd er nog volop geschaatst, de laatste schaatsdag. Afgelopen nacht en vanochtend vroeg trok het warmtefront over met her en der wat lichte sneeuwval (lokaal wat meer, in delen van Zuid-Holland kwamen meldingen van 1 a 2 cm) en ijsregen. Daar achteraan schoof het koufront in de middag binnen met op grotere schaal wat sneeuwval, aan de achterzijde ook enige lichte regen. Die zone met neerslag bevondt zich rond 16.00 uur van Zuid-Holland, via Utrecht en Flevoland tot over Overijssel en Zuid-Drenthe. Her en der wordt melding gemaakt van lichte sneeuwval, of motsneeuw. Sommige waarnemers melden zelfs even matige sneeuw. In Amstelveen vormt zich zelfs een dekje.
Affijn, het beeld van vandaag wat grijs, stratus. Met vanuit het noorden uitbreidende nevel. Nu en dan gaven de noordelijke provincies even mist door, maar even na 16.00 uur breekt op de Wadden de zon een moment flink door. Inmiddels is het om 16.10 uur op de Wadden overal 2 tot 4 graden boven nul. Lauwersoog +0,1°C. Leeuwarden -0,2°C, De Kooy +2,3°C, IJmuiden +0,4°C. De dooi rukt langzaam op, maar beperkt zich nog voornamelijk tot de noordwesthoek van het land en een smalle strook langs de westkust. Er vielen daar een paar regenbuitjes, die op een nog bevroren ondergrond aanleiding gaven tot ijzel. Er gebeuren nogal wat ongelukken.
De winterstatistieken...
In grootste deel van het land (met uitzondering van de Wadden en de zuidwesthoek) kwam het tot een officiële koudegolf. Het gemiddelde koudegolfgetal (KGg) in Nederland bedroeg 47,7 (De Bilt: 54,1) en een koudegetal (Kg) van 84,3 (De Bilt: 87,1). Lelystad is het koudste station met een totaal koudegolfgetal (KGg) van 83,4 en een koudegetal (Kg) van 107,9. De laagste temperatuur bedroeg -22,9°C in Lelystad behaald op 4 februari. In Maastricht kwam het op maar liefst 10 dagen tot strenge vorst.
Bronnen: KNMI en Weerdagboek MeteoConsult/MeteoGroup
