Opiniestuk van een paar dagen terug in het NRC, veel leesplezier!
Bron: https://www.nrc.nl/nieuws/2025/09/26/we-zijn-allemaal-klimaatontkenners-a4907292
De planetaire rampspoed waarin we worden meegesleurd is te heftig en onzeker om almaar van doordrongen te zijn, stelt Chris Julien. Maar het wordt een probleem als je de klimaatontkenner in jezelf vrij spel laat.
- Gepubliceerd op 26 september 2025
- Leestijd 5 minuten
Zelfs Chris Wright, oliemagnaat en energieminister van Trump, kon er niet omheen. In de inleiding van zijn recente klimaatrapport stelde hij: „Klimaatverandering is echt en verdient aandacht.” Wie had dat zien aankomen? De realiteit van klimaatverandering is inmiddels onmiskenbaar, en dat noopt notoire ontkenners (in Nederland variërend van het marginale Clintel tot het machtige VNO-NCW) hun refrein te herzien.
Dat de klimaatontkenner op uitsterven staat, is in zekere zin een overwinning. Tegelijk doet de plechtige geloofsbelijdenis van de fossiele goegemeente aan het klimaat vermoeden dat we een pyrrusoverwinning te pakken hebben. Want na de inmiddels veelgehoorde disclaimer „ik ben geen klimaatontkenner”, volgt de onvermijdelijke „maar…”, en steken subtielere vormen van ontkenning de kop op. De klimaatontkenner is dood, lang leve de klimaatontkenner!
Marcel Levi, voorzitter van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), illustreerde deze twijfelachtige wedergeboorte onlangs in NRC. Hij verklaarde „absoluut” geen klimaatontkenner te zijn. Maar, verzuchtte hij, klimaatonderzoek „wordt nu allemaal wel heel erg verkondigd in termen van rampspoed”. Terwijl we door klimaatverandering mooi wel „wijn kunnen verbouwen in Zeeland”. Liever heeft hij het dus over „een interessante uitdaging.”
Dat we toch geen stelletje klimaatontkenners zijn, doet denken aan eerdere discussies over racisme. Philomena Essed schreef in 1984 in Alledaags racisme dat racisme „alleen gereserveerd zou zijn voor mensen die openlijke haat, agressie of vijandigheid tegen zwarte mensen tentoon spreiden”. Beschuldigd worden van racistisch gedrag stond zo ongeveer gelijk aan een „beschuldiging van neiging tot gewelddadigheid en fascisme”. Essed liet zien hoe het beperken van het begrip ‘racisme’ tot extremen, de subtielere dynamieken van racisme als groepsprobleem aan het zicht onttrok.
Vandaag doet zich iets vergelijkbaars voor met klimaatontkenning. Door dat enkel te associëren met de wetenschapsontkenning van randfiguren, blijft een verstrekkend maatschappelijk probleem onbesproken: we zijn allemaal klimaatontkenner.
In tegenstelling tot bij racisme, is het begrijpelijk – verstandig zelfs – dat we allemaal een beetje wegkijken van het klimaatprobleem. De planetaire rampspoed waarin we worden meegesleurd is te heftig en onzeker om almaar van doordrongen te zijn. Heel gezond dus om af en toe te schuilen voor het slechte nieuws en je aandacht te richten op andere aspecten van het leven.
Het wordt pas een probleem als je je innerlijke klimaatontkenner vrij spel geeft. Dan liggen onterechte relativering, emotionele ontkoppeling en zwijgzaamheid op de loer. Als dat de norm wordt, kan je zelfs spreken van een collectieve waan.
Het maakt van klimaatontkenning een pharmakon: bij de juiste dosering bevorderlijk voor mentaal welzijn, bij overmatig gebruik een vergif dat ons zicht op de realiteit ontneemt. Willen we de trend van afbrokkelend klimaatbewustzijn- en beleid doorbreken, dan wordt het tijd de klimaatontkenner in ons allen te leren kennen.
Dat begint bij afrekenen met de ontkenning van de ontkenning. Pas als we onze innerlijke klimaatontkenner in de ogen kunnen kijken worden diens capriolen bespreekbaar. Er duikt dan een veelzijdig repertoire van kronkels en noodgrepen op die, zowel in het alledaagse als in het maatschappelijk debat, de ernst en gevolgen van klimaatverandering op afstand houden.
De vervolgstap lijkt logisch: klimaatverandering volmondig erkennen. Alleen: categorische erkenning kan paradoxaal genoeg de ‘verandering’ in klimaatverandering miskennen. Opeenvolgende IPCC-rapporten laten zien dat klimaatverandering en ecologische instorting onderhevig zijn aan steeds weer nieuwe, doorgaans zorgwekkende, inzichten. Klimaatverandering bevestigen en dan wegstoppen kan een manier zijn om verdere confrontaties met een pijnlijk en snel escalerend probleem te omzeilen – ‘dat weten we nou wel!’. Erkenning als ontkenning.
De rapporten van het IPCC tonen niet alleen de instabiliteit van onze wereld, maar ook van ons wereldbeeld. Het zesde syntheserapport spreekt onomwonden van „een kort en snel sluitend venster waarin we een leefbare en duurzame toekomst voor iedereen veilig kunnen stellen”. Een van de meest omvangrijke wetenschappelijke projecten ooit vertelt ons dat er geen buitenpositie meer mogelijk is ten opzichte van de klimaatcrisis. Zoals toenmalig hoofdredacteur van NRC , René Moerland in 2021 schreef: „Als het huis in brand staat, wordt elke reactie een morele keuze.” Dit botst op ons moderne wereldbeeld, waarin objectiviteit en neutraliteit bestaan bij gratie van de buitenpositie.
Desondanks hechten velen – wetenschappers en journalisten in het bijzonder – aan de tegenstelling tussen betrokkenheid en neutraliteit. Dat is te verklaren omdat deze houding niet louter een theoretische is. Het is evengoed een affect, een vibe, om ten overstaan van onstuimige heethoofden de zaken in alle redelijkheid te overzien. Neutraliteit als ontkenning geeft een rustig gevoel, terwijl daar beneden, ver weg, de stormen razen en de branden woeden.
Daar beneden dolen de mensen die het zich aantrekken, helaas van de rustige sokkel der neutraliteit gevallen. Hun betrokkenheid wordt verward met partijdigheid, en zo kan hun begrijpelijke reactie op de feiten worden afgedaan als een zoveelste mening. Emotionaliteit als ontkenning: het is een subtiele vorm van shoot the messenger. Een feitelijke constatering wordt gereduceerd tot een expressief gebaar: ‘wetenschappers bezorgd’.
Mochten we alsnog op het emotionele vlak geraken, dan is ook daar soelaas: ben je optimist of pessimist? Een aangenaam dilemma, want in beide gevallen worden we weggeleid van de ruwe feiten. De onzekerheid die intrinsiek is aan klimaatverandering, vormt hier een psychologische vluchtheuvel. Optimisten benadrukken een goede afloop, hoe onwaarschijnlijk ook. Voor pessimisten zijn de barre vooruitzichten ingekleurd door hun houding – dan kan het altijd nog meevallen. Omdat we niet precies kunnen voorspellen hoe het zal gaan, reduceren we de situatie tot onze gemoedstoestand. Voilà: onzekerheid als ontkenning.
De meest maatschappelijk verbreide vorm van ontkenning vormt ook het grootste risico. Of je nu thuis plastic scheidt of met mede-wereldleiders klimaatafspraken maakt: oplossingen zijn troostrijk. Hoewel het klimaatprobleem ontegenzeggelijk moet worden aangepakt, moet ook de verleiding worden erkend van té snel in de oplossingsmodus schieten. Dat is namelijk ook een manier om te ontsnappen aan de realiteit van de penibele situatie. In de oplossing als ontkenning schuilt het gevaar van wensdenken, zoals recent het geval bleek bij CO2-opslag, een van de pilaren van het klimaatbeleid. Deze technieken blijken maximaal 0,7 graden Celsius aan opwarming te kunnen opvangen, een factor tien minder dan eerder aangenomen.
Natuurlijk is al dat wegkijken van de klimaatcatastrofe – net als van racisme, genocide en fascisme – niet zonder gevolgen. Terwijl we tien jaar na het Parijs-akkoord nog kalmpjes op 2050 koersen, zijn de daarin gestelde doelen schier onhaalbaar geworden en laten EU-landen de teugels vieren. Wat is de prijs van onze gemoedsrust?
De praktische kosten spreken haast voor zich. Onvoorbereid zijn we voor wat we niet willen zien. Afgelopen juli werd in Texas een zomerkamp door het kolkende water weggevoerd. De lokale rechter had evacuatie onnodig bevonden: „Als het regent, krijgen we water. We hadden geen reden om aan te nemen dat het ook maar enigszins zou lijken op wat er nu is gebeurd.”
Ook de sociale gevolgen worden zichtbaar. Zwijgen is besmettelijk, en leidt tot collectieve gaslighting. De prijs daarvan blijkt als geen ander bij jonge mensen. Zij moeten aanschouwen hoe de adults in the room vastzitten in het verleden. Het zorgt voor vervreemding en moedeloosheid. En dus vertellen ze „dat het zinloos voelt om zelf duurzame keuzes te maken als bedrijven, andere landen of zelfs leeftijdsgenoten dat niet ook doen”.
In weerwil van de gevolgen in ontkenning volharden, maakt van de toekomst een dode hoek. Als Tommy Wieringa zich in Optimisme zonder hoop afvraagt wat de atmosferische CO2-concentratie over honderd jaar zal zijn, ziet hij „een vraag waarop het antwoord onzegbare verschrikkingen in zich draagt.”
Telkens als we de ontkenning loslaten en de luiken opengooien, wacht het uitzicht op een afgebrande toekomst. De hitte en de rook slaan ons in het gezicht, ontzet gaan de luiken weer dicht. De angst voor dit existentiële verlies van uitzicht houdt de ontkenning in stand. We trekken ons terug in oude zekerheden en durven tegenover onze kinderen, aldus Wieringa, „geen wereld meer voor ze te bedenken.” De prijs van ontkenning is de toekomst.
Maar in de vlammenzee van oude dromen kan de wederopbouw van de toekomst beginnen. Een toekomst geboren uit betrokkenheid én realisme, die ons voorbij de sluimerende wanhoop en de ontkenning kan dragen.
In verkiezingstijd hebben politici de mond vol van de toekomst, maar eigenlijk praten ze over het verleden. Zonder ons voor te gaan in de worsteling, met de ontkenning en het verlies, zonder te benoemen wat we allemaal liever niet zouden zien, blijven hun vergezichten dromen van een verloren wereld. Het is aan hen, en aan ons, om het venster open te houden en bevreesd, maar moedig te bouwen aan een toekomst die voor onze kinderen het leven waard is. De toekomst is dood, lang leve de toekomst!
