Herkennen van speciale wolken en optische verschijnselen
Bericht van: Lode (Aalter) , 23-08-2006 14:59
Ik krijg af en toe de vraag hoe een bepaalde speciale wolkenvorm of een optisch verschijnsel genoemd wordt, en hoe men het verschil kan zien. Meestal verwijs ik dan naar enkele websites, maar ik begrijp dat dat dan nogal overweldigend overkomt (ook omdat er dan meestal allerlei wolkenclassificaties opgesomd worden die niets met de specialere vormen te maken hebben, of omdat er zeer veel optische effecten vernoemd worden die enorm zeldzaam en enorm moeilijk te herkennen zijn). Daarom ben ik op het idee gekomen om even een opsomming te maken van speciale wolkensoorten en de meest bekende optische verschijnselen. Ik hoop dat dit toch (enige) verduidelijking zal brengen. Ik geef er opzettelijk geen technische info bij, maar gewoon foto's en een klein woordje uitleg om ze vooral te kunnen herkennen. Voor de technische info bestaat ook zoiets als Google 
Foto's waarbij geen copyright vermeld staat, zijn eigen foto's.
Contrails
Samentrekking van "condensation" en "trails". Meer bekend als vliegtuigstrepen. Ze kunnen heel kort en fijn zijn, maar ook heel lang en uitgewaaierd.
Copyright Harald Edens
Contrail-vortices
(Voor alle duidelijkheid, "vortices" is meervoud van "vortex"). Men spreekt ervan als gewone contrails breken en daarbij krullen, bogen, cirkels... vormen.
Contrailschaduwen
Zoals de naam het zegt: schaduwen op een lagere wolk of wolkendek van een contrail.
Distrails
Tegengestelde van contrails. Als vliegtuigen door een wolkendek vliegen, kan dat er voor zorgen dat de wolk gedeeltelijk opgelost wordt. Dan krijg je een "opening" in de wolk in de vorm van een contrail. Komen niet zo frequent voor.
Copyright Harald Edens
Hole punch clouds of fallstreak holes
Altijd zichtbaar als een distrail (meestal in de vorm van een ovaal of een cirkel) waarin virga te zien is. Redelijk zeldzaam.
Copyright WW-lid Olivier Vandeginste
Copyright WW-lid Ruben Weytjens
Lenticularis
Gemakkelijk te herkennen aan hun gladde uiterlijk en scherpe randen. Worden ook lenswolken genoemd, en zijn soms meerlagig.
Copyright onbekend
Pileus
Hetzelfde als lenticularis, maar wordt enkel pileus genoemd als het te zien is boven de top van een cumuluswolk.
Copyright WW-lid Bernard Hulshof
Velum
Niet verwarren met lenticularis. Is vaak te zien voor een buienwolk, en in de meeste gevallen donker van kleur. Ze zijn ook niet zo glad, maar hebben iets rafeligere randen. Het worden ook sluierwolken genoemd. Op foto 1 is er 1 velum-wolk te zien, op foto 2 zijn er meerdere fijnere voor de top van de wolk.
Copyright WW-lid Wouter Debruyckere
Copyright Harald Edens
Shelfcloud
Altijd te zien aan de voorzijde van een hevige onweersbui, wordt ook wolkenkraag genoemd. Kan ook meerlagig zijn. Meestal glad aan de voorkant, maar met fractusflarden aan de onderkant. Een shelfcloud hangt altijd VAST aan de buienwolk.
Copyright WW-lid Astrid Velthuis
Copyright WW-lid Peter Vancoillie (Superpete)
Rolwolk
Niet verwarren met een shelfcloud. Een rolwolk heeft vaak een volledig glad uiterlijk, roteert langzaam achterwaarts langs de horizontale as en is altijd LOS van de buienwolk.
Copyright WW-lid Marc Persan
Copyright WW-lid Peter Vancoillie (Superpete)
Mammatus
Meestal te zien onder het aambeeld van een CB (heel soms ook in altostratus of cirrus) onder de vorm van kleine of grote bollen. Soms zijn ze ook ovaalachtig. Als ze volgroeid zijn en gekleurd worden door de ondergaande zon zijn ze soms heel indrukwekkend.
Copyright WW-lid Bernard Hulshof
Copyright WW-lid Skystef
Whalesmouth
Meestal aan de achterzijde van een shelfcloud. Altijd te associëren met zwaar weer. Zeer warrige en grillige wolkenstructuren, een afwisseling tussen zeer donkere en dan weer lichtere wolken, meestal scherp afgelijnd onderaan. Het lijkt op het gehemelte van een walvismond, vandaar de naam.
Copyright WW-lid Alexander Manhaeghe
Copyright WW-lid Michel Vandeputte
Kelvin-Helmholtz-golven
Altijd te zien als golfjes, soms meerdere naast elkaar, soms alleen. Het mooist is als ze te zien zijn aan de bovenkant van een egale wolkensoort. Raar genoeg zijn ze altijd zo'n 2 minuten te zien. Zeldzaam.
Copyright B. Martner
Lichtende nachtwolken
Enkel te zien tijdens de zomermaanden. Zichtbaar als blauwe wolken op zeer grote hoogte die nog verlicht worden door de zon. Niet verwarren met cirrus die verlicht wordt door de maan. Ze kunnen allerlei prachtige vormen aannemen (visnetstructuur, golven, evenwijdige stroken, krullen...)
Copyright WW-lid Didier Van Hellemont
Copyright P.-M. Hedén
Horseshoe-vortices
Ontstaan doordat een cumuluswolk oplost. Kan volledig alleenstaand of bovenaan een wolk gezien worden. Het roterende "hart" vormt een dipoolvortex in de vorm van een hoefijzer. Rotatie is dus aanwezig, maar meestal niet zichtbaar. Zeldzaam.
Copyright Harald Edens
Pyrocumulus
Een rookpluim (van een zware brand of industrie) kan zo ver opstijgen tot die het condensatieniveau bereikt. Dan condenseert ze tot een cumuluswolk (waaronder de rookpluim zichtbaar is) die soms zelfs kan uitgroeien tot een bui. Enkel mogelijk bij zware brand of intensieve industrie.
Copyright onbekend
Copyright Philippe Schoonjans
Ik heb hieronder de meestvoorkomende en meest-bekende optics opgesomd. Er zijn er nog veel meer, maar die zijn altijd zeer moeilijk te herkennen, en zo zeldzaam dat je veel te gemakkelijk zou kunnen verwarren. Als je een optic ziet, kan je er redelijk zeker van zijn dat het om 1 van de onderstaande gaat.
Bijzonnen
Gekleurde lichtvlekken aan de linker- of rechterkant en ter hoogte van de zon. Soms zijn er verlengde witte delen te zien, dit zijn delen van de parhelische cirkel. Het rood staat altijd naar de binnenzijde (dus rood aan de rechterkant = linkerbijzon, en rood aan de linkerkant = rechterbijzon).
Kleine kring (22°-halo)
Gekleurde cirkel rond de zon, 22° ervan verwijderd. Als je je hand uitstrekt zodat je duimtop de zon bedekt, zou de kring je pinktop moeten raken.
Grote kring (46°-halo)
De "grote broer" van de kleine kring, maar veel zeldzamer. Te zien op ongeveer 2x de afstand van de zon tot de kleine kring. Op de foto is de helderste onderste halo de kleine kring. Daarboven is dan nog een zwakkere kring te zien, de grote kring.
Copyright Harald Edens
Raakbogen
Men onderscheidt boven- en benedenraakboog. Raken respectievelijk aan de boven- en onderkant van de kleine kring. Hoe lager de zon, hoe meer in de vorm van een "V". Hoe hoger, hoe vlakker.
Op foto 1 gaat het om een bovenraakboog, maar is ook nog een kleine kring, rechterbijzon, parhelische cirkel (de streep die door de bijzon en de zon gaat) en grote kring (helemaal in de rechterbovenhoek) te zien. Op foto 2 gaat het om een benedenraakboog.
Copyright Brian Hartmann
Omschreven cirkel
Als de zon zeer hoog staat, kunnen de uiteinden van de boven- en onderraakboog elkaar raken, en zo een ovaal vormen. Minder frequent.
Copyright Dominic Cantin
Copyright Eva Seidenfaden
Parrybogen
Men onderscheidt 2 types, namelijk de sunvexe en suncave vorm. Sunvexe zijn in de vorm van een "V", met de tip naar de zon gericht. Suncave zijn altijd gebogen, met de gebogen kant van de zon weggericht. Heel soms kan het gebeuren dat de sunvexe en bovenraakboog tegelijk te zien zijn, terwijl de zon laag staat. Dan ziet men de speciale "dubbele V". Sowieso zeldzaam.
Op foto 1 is de bovenraakboog te zien, met daarboven een stukje van de suncave Parryboog. Op foto 2 is dan de "dubbele V" te zien. De onderste V is de bovenraakboog, de bovenste V is de sunvexe Parryboog.
Copyright WW-lid Skystef
Parhelische cirkel
Kleurloze cirkel die gecentreerd is rond het zenit. Snijdt de zon en de 2 bijzonnen. Zeldzaam indien volledig, witte uiteinden aan de bijzonnen komen meer voor.
Copyright Harald Edens
120°-bijzonnen
Kijk als er een parhelische cirkel te zien is altijd als er geen 2 witte vlekken te zien zijn op deze cirkel. Soms moeilijk te zien en niet verwarren met een dikkere cirruspluk. Zeer zeldzaam.
Copyright Bernhard Mühr
Circumzenitale boog
Zeer opvallende en kleurrijke boog, dichtbij het zenit. De gebogen kant staat naar de zon gericht. Dubbel zo hoog te zien als de afstand van de zon tot de bovenraakboog.
Copyright WW-lid Marc Persan
Copyright WW-lid Ruben Weytjens
Circumhorizontale boog
Bij ons alleen te zien in de zomermaanden (bij een hoge zonnestand). Gerelateerd aan de circumzenitale boog, maar net te zien boven de horizon. Zeer zeldzaam hier.
Op de 2e foto is bovenaan het onderste gedeelte van de kleine kring te zien. Onderaan zie je dan de heldere circumhorizontale boog.
Copyright WW-lid Olivier Vandeginste
Copyright WW-lid Olivier Vandeginste
Infra- en supralaterale bogen
Niet verwarren met de 46° halo. Het zijn gekleurde bogen op 2x de afstand van de zon tot de kleine kring. Supralaterale zijn (als men een lijn trekt door de zon en evenwijdig met de horizon) naast en boven de zon te zien en met de gebogen kant van de zon weg, infralaterale zijn dan naast en onder de zon te zien en met de gebogen kant naar de zon toe. Zeldzaam.
Op foto 1 is de rechter-infralaterale boog te zien, met daarboven de kleurloze parhelische cirkel. Op foto 2 is de rechter-supralaterale boog te zien.
Copyright Inge Fuhrberg
Copyright WW-lid Ruben Weytjens
Zonnezuil
Bij zonsopgang of -ondergang kan een smalle pilaar te zien zijn boven of onder de zon. Komt niet zo frequent voor.
Copyright WW-lid Harry Mulder
Copyright WW-lid Peter de Vries (Opsurfer)
Heiligenschein
Enkel te zien bij zonsopgang of -ondergang (als de schaduwen het langst zijn). Als je schaduw op nat gras of op een nat veld geprojecteerd wordt, kan je soms rond je hoofd een witte gloed zien. Niet zo frequent.
Copyright Les Cowley
Copyright WW-lid Peter Vancoillie (Superpete)
Glorie
Meestal zichtbaar vanuit een vliegtuig (als er een lager wolkendek is), of in de bergen (vooral als er mist is). Het vliegtuig (of jijzelf) wordt dan omgeven door een corona. Niet zo frequent.
Copyright WW-lid Manuel ten Hake
Copyright Mr. Moose
Groene flits
Te zien bij zonsondergang net boven de zon. Het best te zien in vlakke gebieden (kust, platteland met wijds uitzicht) of vanop grote hoogte (flatgebouw, brug). Zeer moeilijk te fotograferen omdat ze maar een fractie van een seconde tot enkele seconden lang te zien is. Zeldzaam.
Copyright Tony Cook
Copyright WW-lid Manuel ten Hake
Crepusculaire stralen
Moeilijke naam voor gewone zonnestralen die te zien zijn wanneer een wolk voor de zon zit. Door sommigen enkel zo genoemd wanneer de stralen te zien zijn bij zonsopgang of -ondergang. Ze zijn altijd te zien in de richting van de zon.
Anticrepusculaire stralen
Hetzelfde als hierboven, maar dan te zien aan de tegenovergestelde richting van de zon (de antisolaire kant). Meestal te zien bij regenbogen, maar soms ook apart. Ze lijken uit de grond te komen. Redelijk zeldzaam.
Copyright WW-lid Bernard Hulshof
Foto's waarbij geen copyright vermeld staat, zijn eigen foto's.
WOLKENFORMATIES
Contrails
Samentrekking van "condensation" en "trails". Meer bekend als vliegtuigstrepen. Ze kunnen heel kort en fijn zijn, maar ook heel lang en uitgewaaierd.
Copyright Harald Edens
Contrail-vortices
(Voor alle duidelijkheid, "vortices" is meervoud van "vortex"). Men spreekt ervan als gewone contrails breken en daarbij krullen, bogen, cirkels... vormen.
Contrailschaduwen
Zoals de naam het zegt: schaduwen op een lagere wolk of wolkendek van een contrail.
Distrails
Tegengestelde van contrails. Als vliegtuigen door een wolkendek vliegen, kan dat er voor zorgen dat de wolk gedeeltelijk opgelost wordt. Dan krijg je een "opening" in de wolk in de vorm van een contrail. Komen niet zo frequent voor.
Copyright Harald Edens
Hole punch clouds of fallstreak holes
Altijd zichtbaar als een distrail (meestal in de vorm van een ovaal of een cirkel) waarin virga te zien is. Redelijk zeldzaam.
Copyright WW-lid Olivier Vandeginste
Copyright WW-lid Ruben Weytjens
Lenticularis
Gemakkelijk te herkennen aan hun gladde uiterlijk en scherpe randen. Worden ook lenswolken genoemd, en zijn soms meerlagig.
Copyright onbekend
Pileus
Hetzelfde als lenticularis, maar wordt enkel pileus genoemd als het te zien is boven de top van een cumuluswolk.
Copyright WW-lid Bernard Hulshof
Velum
Niet verwarren met lenticularis. Is vaak te zien voor een buienwolk, en in de meeste gevallen donker van kleur. Ze zijn ook niet zo glad, maar hebben iets rafeligere randen. Het worden ook sluierwolken genoemd. Op foto 1 is er 1 velum-wolk te zien, op foto 2 zijn er meerdere fijnere voor de top van de wolk.
Copyright WW-lid Wouter Debruyckere
Copyright Harald Edens
Shelfcloud
Altijd te zien aan de voorzijde van een hevige onweersbui, wordt ook wolkenkraag genoemd. Kan ook meerlagig zijn. Meestal glad aan de voorkant, maar met fractusflarden aan de onderkant. Een shelfcloud hangt altijd VAST aan de buienwolk.
Copyright WW-lid Astrid Velthuis
Copyright WW-lid Peter Vancoillie (Superpete)
Rolwolk
Niet verwarren met een shelfcloud. Een rolwolk heeft vaak een volledig glad uiterlijk, roteert langzaam achterwaarts langs de horizontale as en is altijd LOS van de buienwolk.
Copyright WW-lid Marc Persan
Copyright WW-lid Peter Vancoillie (Superpete)
Mammatus
Meestal te zien onder het aambeeld van een CB (heel soms ook in altostratus of cirrus) onder de vorm van kleine of grote bollen. Soms zijn ze ook ovaalachtig. Als ze volgroeid zijn en gekleurd worden door de ondergaande zon zijn ze soms heel indrukwekkend.
Copyright WW-lid Bernard Hulshof
Copyright WW-lid Skystef
Whalesmouth
Meestal aan de achterzijde van een shelfcloud. Altijd te associëren met zwaar weer. Zeer warrige en grillige wolkenstructuren, een afwisseling tussen zeer donkere en dan weer lichtere wolken, meestal scherp afgelijnd onderaan. Het lijkt op het gehemelte van een walvismond, vandaar de naam.
Copyright WW-lid Alexander Manhaeghe
Copyright WW-lid Michel Vandeputte
Kelvin-Helmholtz-golven
Altijd te zien als golfjes, soms meerdere naast elkaar, soms alleen. Het mooist is als ze te zien zijn aan de bovenkant van een egale wolkensoort. Raar genoeg zijn ze altijd zo'n 2 minuten te zien. Zeldzaam.
Copyright B. Martner
Lichtende nachtwolken
Enkel te zien tijdens de zomermaanden. Zichtbaar als blauwe wolken op zeer grote hoogte die nog verlicht worden door de zon. Niet verwarren met cirrus die verlicht wordt door de maan. Ze kunnen allerlei prachtige vormen aannemen (visnetstructuur, golven, evenwijdige stroken, krullen...)
Copyright WW-lid Didier Van Hellemont
Copyright P.-M. Hedén
Horseshoe-vortices
Ontstaan doordat een cumuluswolk oplost. Kan volledig alleenstaand of bovenaan een wolk gezien worden. Het roterende "hart" vormt een dipoolvortex in de vorm van een hoefijzer. Rotatie is dus aanwezig, maar meestal niet zichtbaar. Zeldzaam.
Copyright Harald Edens
Pyrocumulus
Een rookpluim (van een zware brand of industrie) kan zo ver opstijgen tot die het condensatieniveau bereikt. Dan condenseert ze tot een cumuluswolk (waaronder de rookpluim zichtbaar is) die soms zelfs kan uitgroeien tot een bui. Enkel mogelijk bij zware brand of intensieve industrie.
Copyright onbekend
Copyright Philippe Schoonjans
OPTISCHE VERSCHIJNSELEN
Ik heb hieronder de meestvoorkomende en meest-bekende optics opgesomd. Er zijn er nog veel meer, maar die zijn altijd zeer moeilijk te herkennen, en zo zeldzaam dat je veel te gemakkelijk zou kunnen verwarren. Als je een optic ziet, kan je er redelijk zeker van zijn dat het om 1 van de onderstaande gaat.
Bijzonnen
Gekleurde lichtvlekken aan de linker- of rechterkant en ter hoogte van de zon. Soms zijn er verlengde witte delen te zien, dit zijn delen van de parhelische cirkel. Het rood staat altijd naar de binnenzijde (dus rood aan de rechterkant = linkerbijzon, en rood aan de linkerkant = rechterbijzon).
Kleine kring (22°-halo)
Gekleurde cirkel rond de zon, 22° ervan verwijderd. Als je je hand uitstrekt zodat je duimtop de zon bedekt, zou de kring je pinktop moeten raken.
Grote kring (46°-halo)
De "grote broer" van de kleine kring, maar veel zeldzamer. Te zien op ongeveer 2x de afstand van de zon tot de kleine kring. Op de foto is de helderste onderste halo de kleine kring. Daarboven is dan nog een zwakkere kring te zien, de grote kring.
Copyright Harald Edens
Raakbogen
Men onderscheidt boven- en benedenraakboog. Raken respectievelijk aan de boven- en onderkant van de kleine kring. Hoe lager de zon, hoe meer in de vorm van een "V". Hoe hoger, hoe vlakker.
Op foto 1 gaat het om een bovenraakboog, maar is ook nog een kleine kring, rechterbijzon, parhelische cirkel (de streep die door de bijzon en de zon gaat) en grote kring (helemaal in de rechterbovenhoek) te zien. Op foto 2 gaat het om een benedenraakboog.
Copyright Brian Hartmann
Omschreven cirkel
Als de zon zeer hoog staat, kunnen de uiteinden van de boven- en onderraakboog elkaar raken, en zo een ovaal vormen. Minder frequent.
Copyright Dominic Cantin
Copyright Eva Seidenfaden
Parrybogen
Men onderscheidt 2 types, namelijk de sunvexe en suncave vorm. Sunvexe zijn in de vorm van een "V", met de tip naar de zon gericht. Suncave zijn altijd gebogen, met de gebogen kant van de zon weggericht. Heel soms kan het gebeuren dat de sunvexe en bovenraakboog tegelijk te zien zijn, terwijl de zon laag staat. Dan ziet men de speciale "dubbele V". Sowieso zeldzaam.
Op foto 1 is de bovenraakboog te zien, met daarboven een stukje van de suncave Parryboog. Op foto 2 is dan de "dubbele V" te zien. De onderste V is de bovenraakboog, de bovenste V is de sunvexe Parryboog.
Copyright WW-lid Skystef
Parhelische cirkel
Kleurloze cirkel die gecentreerd is rond het zenit. Snijdt de zon en de 2 bijzonnen. Zeldzaam indien volledig, witte uiteinden aan de bijzonnen komen meer voor.
Copyright Harald Edens
120°-bijzonnen
Kijk als er een parhelische cirkel te zien is altijd als er geen 2 witte vlekken te zien zijn op deze cirkel. Soms moeilijk te zien en niet verwarren met een dikkere cirruspluk. Zeer zeldzaam.
Copyright Bernhard Mühr
Circumzenitale boog
Zeer opvallende en kleurrijke boog, dichtbij het zenit. De gebogen kant staat naar de zon gericht. Dubbel zo hoog te zien als de afstand van de zon tot de bovenraakboog.
Copyright WW-lid Marc Persan
Copyright WW-lid Ruben Weytjens
Circumhorizontale boog
Bij ons alleen te zien in de zomermaanden (bij een hoge zonnestand). Gerelateerd aan de circumzenitale boog, maar net te zien boven de horizon. Zeer zeldzaam hier.
Op de 2e foto is bovenaan het onderste gedeelte van de kleine kring te zien. Onderaan zie je dan de heldere circumhorizontale boog.
Copyright WW-lid Olivier Vandeginste
Copyright WW-lid Olivier Vandeginste
Infra- en supralaterale bogen
Niet verwarren met de 46° halo. Het zijn gekleurde bogen op 2x de afstand van de zon tot de kleine kring. Supralaterale zijn (als men een lijn trekt door de zon en evenwijdig met de horizon) naast en boven de zon te zien en met de gebogen kant van de zon weg, infralaterale zijn dan naast en onder de zon te zien en met de gebogen kant naar de zon toe. Zeldzaam.
Op foto 1 is de rechter-infralaterale boog te zien, met daarboven de kleurloze parhelische cirkel. Op foto 2 is de rechter-supralaterale boog te zien.
Copyright Inge Fuhrberg
Copyright WW-lid Ruben Weytjens
Zonnezuil
Bij zonsopgang of -ondergang kan een smalle pilaar te zien zijn boven of onder de zon. Komt niet zo frequent voor.
Copyright WW-lid Harry Mulder
Copyright WW-lid Peter de Vries (Opsurfer)
Heiligenschein
Enkel te zien bij zonsopgang of -ondergang (als de schaduwen het langst zijn). Als je schaduw op nat gras of op een nat veld geprojecteerd wordt, kan je soms rond je hoofd een witte gloed zien. Niet zo frequent.
Copyright Les Cowley
Copyright WW-lid Peter Vancoillie (Superpete)
Glorie
Meestal zichtbaar vanuit een vliegtuig (als er een lager wolkendek is), of in de bergen (vooral als er mist is). Het vliegtuig (of jijzelf) wordt dan omgeven door een corona. Niet zo frequent.
Copyright WW-lid Manuel ten Hake
Copyright Mr. Moose
Groene flits
Te zien bij zonsondergang net boven de zon. Het best te zien in vlakke gebieden (kust, platteland met wijds uitzicht) of vanop grote hoogte (flatgebouw, brug). Zeer moeilijk te fotograferen omdat ze maar een fractie van een seconde tot enkele seconden lang te zien is. Zeldzaam.
Copyright Tony Cook
Copyright WW-lid Manuel ten Hake
Crepusculaire stralen
Moeilijke naam voor gewone zonnestralen die te zien zijn wanneer een wolk voor de zon zit. Door sommigen enkel zo genoemd wanneer de stralen te zien zijn bij zonsopgang of -ondergang. Ze zijn altijd te zien in de richting van de zon.
Anticrepusculaire stralen
Hetzelfde als hierboven, maar dan te zien aan de tegenovergestelde richting van de zon (de antisolaire kant). Meestal te zien bij regenbogen, maar soms ook apart. Ze lijken uit de grond te komen. Redelijk zeldzaam.
Copyright WW-lid Bernard Hulshof
