Brabanders horen klik voor bliksem, hoe kan dat?

Eén zo’n klik werd op weerforum Weerwoord gemeld. Het gebeurde rond 3 uur ’s middags in Weebosch, vlakbij Eersel ten zuidwesten van Eindhoven. Als je op internet wat zoekt, blijkt zo’n klik vaker op te treden. Je moet je dan binnen enkele honderden meters van de eigenlijke blikseminslag bevinden. De volgorde is dan: eerst een (vrij zachte) en zeer korte klik, dan vaak een knal en vervolgens (oorverdovend) de onweersklap met soms vreemde echo’s erin.

Omdat je de klik vrijwel simultaan met de blikseminslag hoort, moet het hier om een geluid gaan dat (tegelijk met die blikseminslag) in de eigen omgeving gegenereerd wordt. Zou het verder van je vandaan gegenereerd worden, dan hoor je het geluid niet samen met de bliksem. Geluid heeft tijd nodig om zich in je richting te verplaatsen. Daarom horen we de donder ook vaak pas (ruim) nadat we de bliksem al hebben kunnen zien. Behalve als die inslag heel dichtbij is.

Bliksemtheorie

Om te begrijpen wat er gebeurt, moeten we wat dieper op de bliksemtheorie ingaan. In de atmosfeer is op de achtergrond altijd een ladingsveld aanwezig, een veld dat in onweerswolken met al hun heftige beweging verder aangewakkerd kan worden. In de omgeving van zulke wolken kan zich tussen de wolk en het aardoppervlak, maar ook tussen verschillende gebieden in de wolk onderling, een geweldig potentiaalverschil opbouwen.

Nu is lucht een slechte geleider. Toch kan het potentiaalverschil groot genoeg worden om een kortsluiting te genereren. Dan treedt de bliksem op en wordt het potentiaalverschil weer opgeheven. Meestal is één ontlading daarvoor niet genoeg. Dan zie je dezelfde bliksem meerdere keren achter elkaar. Het mechanisme achter de bliksem is erg ingewikkeld en wordt maar langzaam begrepen. Dat komt omdat het allemaal zo snel gaat en ook omdat het zich op het niveau van de kleinste deeltjes afspeelt. Stapje voor stapje komen we bij een betere beschrijving ervan.

Voorontladingen

Op het moment dat het potentiaalverschil tussen de wolk en de aarde de doorslagspanning van de lucht nadert, bouwen zich voorontladingen op, vanuit de wolk en vanaf de aarde. Dat kunnen er meerdere tegelijk zijn. Eigenlijk worden in de lucht kanalen gebouwd waar de stroom later doorheen kan lopen. Het is een proces waarbij zich in de lucht vonken voordoen die ervoor zorgen dat lading zich sprongsgewijs verplaatst, steeds weer met 50 tot 100 meter. Met het blote oog is dat niet te zien, doordat dit nog steeds heel snel gaat. Met super slow motion camera’s zie je het wel.

Zodra de voorontlading uit de wolk en de vangontlading vanaf de grond elkaar treffen, slaat de bliksem over. De stroom begint te lopen en verwarmt het kanaal dat doordoor uitzet. Is de stroom voorbij, dan klapt de lucht in het kanaal weer op elkaar en horen we de donder.

Vangontlading

Bevind je je toevallig op de plaats waar een vangontlading omhoog gaat, dan kan zich op gebouwen, bomen, de bodem en andere objecten een statische lading opbouwen. Ook mensen zijn daar gevoelig voor. Sta je er toevallig middenin, dan is dat het moment waarop je haren recht overeind gaan staan. Dan ben je echt in gevaar en moet je meteen (indien mogelijk) naar binnen. Soms heb je geluk, want is het niet de vangontlading waarin jij staat die met de voorontlading vanuit de wolk contact maakt, maar een andere. Dan zie je de bliksem op een andere plaats inslaan. Terwijl dat gebeurt, ontlaadt de statische lading in jouw omgeving zich weer. Dat hoor je meteen als een klik. Wat later komt dan de knal van de dichtbij ingeslagen bliksem bij je aan en vervolgens de rest van de donder. Het is dus het beste dat je nooit zo dichtbij een blikseminslag staat dat je de klik, voorafgaande aan de donder, kunt horen. Hoor je de klik wel, maar kun je het navertellen doordat de bliksem op een andere plaats is ingeslagen, dan heb je heel veel geluk gehad. Maar ook iets bijzonders meegemaakt.