En, wat was er op tv die dinsdagavond?
Ik kan me de dag erna nog heel goed herinneren omdat de bus die me naar de brugklas moest brengen halverwege strandde vanwege de sneeuw en ik bij vreemden thuis mijn ouders moest bellen. Maar 'the day before', geen actieve herinnering aan
Op het journaal bij het weer een kaart die mij een schok van herkenning gaf: de kou staat klaar om toe te stromen! NIets van dat in het weerbericht: temperaturen om het vriespunt en hier en daar wat sneeuw of ijzel, was de boodschap. Een rampzalige misser van de TV-weermensen. Jan Pelleboer wist we; beter: hij zegde afspraken van die avond af.
Wat TV betreft herinner ik me verder niets. Wel heb ik vanaf de avond continu aan de radio gezten, pogend wat werk te doen.
Hier een groot deel van mijn verslag:
13 februari 1979:
Er is een soort gebeurtenis, waarop de volgende vraag van toepassing is : “Waar was jij, toen……..” . De avond van 13 februari 1979 en in het bijzonder het 20.00 uur journaal op TV is voor mij zo’n gebeurtenis, waarvoor dat mag gelden. Ik zie nog de kamer met televisie voor me op het moment dat de weerkaart op het beeldscherm verscheen. Ook zie ik voor me, hoe ik aan tafel zat, later op die avond. En ik moet zeggen, vanaf dat moment kregen we ook één van de meest dramatische ontwikkelingen in het weer te verwerken uit onze recente geschiedenis. Het is ook de enige keer in mijn leven geweest, dat ik de hele nacht op bleef voor het weer. Maar laat ik niet op de zaken vooruit lopen.
In de loop van de ochtend is het in Rotterdam 9 graden geworden; dat is opvallend zacht, na zo’n lange tijd met koud weer en koud kwakkelweer. In De Bilt komt voor het eerst sinds 29 december een temperatuur boven 5 graden in de boeken. Als de zon dan even doorkomt lijkt het wel voorjaar! Niet in het hele land is het voorjaarsachtig; in het uiterste noorden ligt de temperatuur voortdurend iets onder 0 bij een oostnoordoostenwind. Er heerst daar een winterse sfeer, ook door de ijzel die er het afgelopen etmaal is gevallen.
In de krant vandaag nog een bericht over het openbaar vervoer. Het streekvervoer heeft op het winterweer meer gewonnen aan nieuwe passagiers dan
verloren aan extra kosten. De busondernemingen begroetten 4 miljoen meer passagiers in januari dan in 1978. Bij het Amsterdamse gemeentelijk vervoerbedrijf zijn de kosten vanwege het winterweer zo hoog, dat per saldo een verlies is geleden aan het winterweer.
In het weerbericht van die ochtend meldt het KNMI, dat de koude lucht die in Scandinavië aanwezig is, ons niet voor donderdag kan bereiken. Wel vriest het in een hogedrukgebied aldaar zeer streng; in noord Finland werd –40 gemeten. Een storing bij het Kanaal voert zachte lucht met zich mee; deze storing brengt ons in ieder geval slecht weer met regen en in het noorden ook ijzel. Morgen zal het in het noorden om het vriespunt zijn; het zuiden mag nog op +5 tot +9 rekenen. Donderdag en vrijdag wordt het geleidelijk iets kouder.
Het aangename voorjaarsweer van deze ochtend is van korte duur. In de loop van de dag begint het bij ons te regenen. In De Bilt is het om vier uur in de middag 8 graden. Dan begint de temperatuur langzaam te dalen bij naar oost gedraaide wind. Om 5 uur begint het opnieuw te regenen; de regen neemt in intensiteit toe om 6 uur bij een temperatuur van ruim 5 graden boven 0. In het noorden van het land gaat het steeds harder waaien uit oostnoordoost bij lichte vorst. Er valt daar regen, motregen en ijsregen. Het wordt nu duidelijk, dat ons land het toneel is geworden van de strijd tussen koude en zachte lucht. Over de afloop van de strijd tasten we vooralsnog in het duister.
Om 8 uur kijk ik naar het NOS journaal; bij het weerpraatje verschijnt een kaartje op het scherm dat mij een schok van herkenning geeft :
DIT IS EEN HERHALING VAN EIND DECEMBER !
Het vreemde is, dat het daarbij uitgesproken weerverhaal helemaal geen bijzonder weer aankondigt. Ik ben er zo zeker van, dat de winter nu, net als in afgelopen december, weer hard zal toeslaan, dat ik mijn vriend Ed Sonneveld opbel om hem mijn gevoel over de situatie te melden. Ik voorspel een stevige kou-inval, vergelijkbaar met eind december, misschien al eerder dan het KNMI aangeeft. Jan Pelleboer ziet de sneeuwstorm al aankomen en zegt in de avond van de 13-de een afspraak af i.v.m. de bijzonder weersontwikkeling. Ook Hans de Jong houdt duidelijk rekening met deze ontwikkeling en verwacht spoedige terugkeer van de kou. Op de weerkaart zien we een zich opbouwend hogedrukgebied boven Groenland, een deel van het poolgebied en noord Scandinavië. Langzaam breidt dit hogedrukgebied zich naar het zuiden uit; boven Scandinavië is de druk in de middag en avond snel aan het stijgen, een stijging die kennelijk onverwacht komt. Helsinki meldt –25 en zuid Zweden –14; dat zijn temperaturen overdag. Op onze breedte ligt een gordel van depressies, waarin zich de overgangszone tussen zeer zachte lucht en zeer koude lucht bevindt. Zeer zacht is het in zuid Frankrijk met +15.
Van Folkert IJnsen in Stiens komt deze beschrijving van het weer op die dag : “Van tijd tot tijd regen en/of motregen, soms vermengd met ijsregen. Na een aanvankelijke afneming van de wind (steeds ONO) neemt deze in de loop van de middag toe tot hard en stormachtig in de late avond. De temperatuur blijft steeds iets onder nul. Alles beijzeld, vooral de bomen maken een vreemd ritselend geluid, sommige bomen hangen in de avond krom van de zware ijzellast. De dik met ijs bezette takken en twijgen van de bomen veroorzaken een geluid, alsof er met een stok in een grote mand met kleine glazen flesjes wordt geroerd. Gezien tegen het licht van straatlantaarns gelijken de boomtakken op glas, alles is ''verglaasd''. Tx -0.4°, Tn -2.2°C.”
Jan Bolt in Uithuizermeden beschrijft de dag als volgt : “Weer een moeilijke dag voor ons, het bleef maar vriezen er viel weer onderkoelde regen en wat tot gevolg had, dat geen verkeer meer mogelijk was, de GADO bussen bleven in de garage, de treinen niet op tijd, post bezorging kwam niet opgang of met veel problemen. Het was 16.00 uur dat het hier ging sneeuwen, met die gladde ondergrond; de wind nam toe uit het noordoosten en de hele avond sneeuwde het. Met een windkracht 7-8 en een steeds lager wordende temperatuur min 4-5 graden.”
In de loop van de avond en nacht gaat de omslag naar buitengewoon heftig winterweer zich aftekenen, zeker in de noordelijke helft van het land.
20.00 uur De Bilt : matige regen bij +4, iets toenemende ONO wind. Ik probeer door een stapel proefwerken heen te komen; de radio laat ik daarbij aan staan, want radio (toen nog Hilversum) 1 onderbreekt zijn programma regelmatig voor verkeersinformatie. Nog zie ik de kamer voor me en de positie waarin ik zat te werken; dat beeld is onuitwisbaar verbonden met die opwindende avond. Uit het noorden komen berichten over vallende takken door ijzel, ongelukken door gladheid en vertraagd openbaar vervoer. Verwachting voor morgen : +3 in het zuiden tot –2 in het noorden; wind oost 6.
22.00 uur : De Bilt : regen, matige NO wind en +2. De gladheidsgrens loopt nu over de lijn Zaanstad – Apeldoorn. De verwachting is, dat de gladheid zich in de loop van de nacht over het hele land zal uitbreiden.
24.00 uur : De Bilt : matige NO wind, regen bij +1. Op dat moment is het in het noorden 1 tot 2 graden onder nul. Rotterdam heeft dan nog +1 en Vlissingen +4. De neerslag varieert op dat moment van regen in het zuiden via ijzel en ijsregen in het midden tot sneeuw in uiterste het noorden van het land. Daar lijkt zich nu een sneeuwstorm te ontwikkelen : de verwachting is, dat de oostenwind tot kracht 6 à 7 gaat toenemen bij temperaturen die morgen overdag niet of nauwelijks meer boven nul komen.
Koudegetal op 13 februari om 24.00 uur : 165,8
Woensdag 14 februari:
In het begin van de nacht waarin de grote sneeuwstorm komt opzetten, zit ik nog steeds met een stapel proefwerken voor me. Door de vele berichten op de radio wil het werk niet vlotten.
1.00 uur : In het uiterste noordoosten van het land sneeuwt het al geruime tijd. In Stiens steekt nu ook een sneeuwstorm op met zware hoge driftsneeuw. De berichten over de sneeuwstorm druppelen geleidelijk binnen, maar het is moeilijk voor te stellen, wat zich daar afspeelt.
3.00 uur : In Groningen, Friesland en Drente zijn de wegen vrijwel onbegaanbaar door stuifsneeuw. In Amsterdam is het spekglad door ijzel.
4.00 uur : Op de weg Hoevelaken-Zwolle ligt 15 tot 20 mm ijzel. In het noorden van Nederland worden vergeefse pogingen gedaan om de gladheid te bestrijden. De gladheidsgrens ligt nu op de lijn Den Haag – Utrecht – Arnhem. Het KNMI geeft nu stormwaarschuwingen uit : Rottum en Den Helder Oost 8 ; overige districten Oost 7. Ik strek even de benen en neem buiten poolshoogte; op mijn auto vind ik een beetje ijzel. Daarna probeer ik maar weer verder te werken.
5.00 uur : In het noorden van het land is 15 à 20 cm sneeuw gevallen; de sneeuwgrens ligt nu op de lijn Amsterdam Apeldoorn. Voor ons “zuiderlingen” gaat het allemaal maar langzaam.
5.30 uur : Jan Bolt in Uithuizermeden vertelt later het volgende over dit moment :
"Woensdag 14 Februari het was 5,30 uur dat ik naar mijn weerhut wilde als weeramateur en ook gegevens doorgaf aan het KNMI en Hans de Jong en Jan Pelleboer . Het was niet mogelijk; er lag een sneeuwduin van wel 2 meter tussen mijn huis en mijn weerhut. Mijn windmeter op het dak gaf kracht 8 met stoten aan van kracht 9 en zelfs nog uitschieters van 10 en een temperatuur van min 8 uit het noordoosten. Direct gebeld met de weerkamer van het KNMI ; de dienst doende meteoroloog geloofde mij niet en trok het sterk in twijfel en om 5,45 met het KNMI weerbericht op de radio werd het niet meegenomen : geen enkele waarschuwing zelfs, terwijl geheel Noordoosten van Groningen en Friesland in een blizzard zat met een voor mensen ontredderde gevolgen. Teleurgesteld als ik was belde gelijk Hans de Jong op en vertelde mijn verhaal die direct waarschuwingen uitgaf via de radio en andere instanties, direct daarna Jan Pelleboer opgebeld die had een zuidwestenwind en nog boven nul vertelde hij mij. Direct na 6,00 uur kwam hij zijn verhaal doen via een van de Hilversumse zenders. Het was half zeven dat de telefoon ging KNMI weerkamer met nieuwe maar nu heel enthousiaste Meteorologen: Jan, vertel jouw verhaal. Gelukkig werd er toen wel iets mee gedaan."
7.00 uur : Terwijl in het noorden van Groningen en Friesland huizen en dorpen al ingesneeuwd zijn, valt in Schiedam de eerste neerslag in vaste vorm. De temperatuur is nu duidelijk onder nul, te zien aan bloemen op de ramen in de bijkeuken.
8.00 uur : Ik vertrek per auto naar De Lier. Aanvankelijk, in Schiedam, ligt er nog weinig sneeuw, maar de lichte sneeuwval gaat gestaag door. Op de snelweg blijft de toestand tot vlak voor Maasland ongeveer hetzelfde : lichte sneeuwval bij krachtige oostenwind. Dan, heel snel, neemt de sneeuwval in hevigheid toe; ook de hoeveelheid sneeuw op het wegdek wordt snel groter. Later kon ik dit wel verklaren : de weg buigt hier naar het noorden, waardoor ik versneld de sneeuw in ging. Het is een fantastisch gezicht : een sneeuwstorm met een zicht van 200 tot 500 meter; over de kassen, rechts van de weg, waaien af en toe stuifsneeuwwolken, die het zicht terug brengen tot 100 meter.
8.40 uur : Aankomst in De lier; dat valt nog niet tegen, een vertraging van 20 minuten. De MTuS heeft zijn zoveelste uitvaldag van deze winter; als ik er aankom is de school in feite al gesloten. Voor de trap ligt al een sneeuwduintje van 30 cm. (In Groningen en Friesland staat dan de sneeuw bij veel huizen tot aan de nok). Na het drinken van een kop koffie ga ik maar weer naar huis.
10.30 uur : Ik zit thuis weer aan de radio, het medium voor de snelle nieuwsvoorziening. In Groningen en Drente is nu Radio Noord de hele dag in de lucht. Radio Noord heeft een moeilijke tijd achter de rug, maar krijgt nu als het ware de wind in de rug op deze sneeuwstormdag. Voor vele noorderlingen is de radio nu een bron van informatie over de toestand op de wegen, het vervoer en de afgelastingen van bijna alle activiteiten. Ook radio Fryslân functioneerde op deze wijze; achteraf vroeg men zich af, of het niet beter was geweest om meteen maar uitsluitend te vermelden wat er nog wel doorging. Nu komen de hele dag berichten door als : “De gymlessen in Ees bij Borger gaan vanavond niet door omdat de lerares is ingesneeuwd met haar auto”. Friesland is geheel onbegaanbaar voor alle verkeer; in Drente zijn sneeuwschuivers de weg kwijt geraakt; huizenhoog opgewaaide sneeuw. In het noorden vriest het 5 graden bij volle storm! Overal boven de grote rivieren sneeuwt het nu; in Vlissingen begrijpt men al die drukte over het weer niet : het waait er niet hard en het vriest er nauwelijks; in zuid Limburg is het nog +6 graden. De verwachting op dit moment : Overal daalt de temperatuur tot ongeveer –4 bij harde tot stormachtige oostenwind; sneeuw, maar in het zuiden eerst nog ijzel.
11.00 uur : Stormwaarschuwingen nu : Texel en Rottum ONO 9 ; overige districten NO 8.
13.00 uur : Om zo veel mogelijk van de sfeer te proeven, ga ik in de sneeuwstorm op de fiets naar het conservatorium in Rotterdam. Heel mooi is de stuifsneeuw te zien op de Rotterdamse Dijk, waar het terrein betrekkelijk open is. Het conservatorium is wegens weersomstandigheden gesloten; dat lijkt me gezien de Rotterdamse omstandigheden een beetje overdreven; er kan hier nog redelijk gereden worden.
19.00 uur : In de waarnemingstabellen van Leeuwarden staat lange tijd genoteerd : windkracht 10 tussen 18 en 19 uur. Dat zou wel een absurd hoge windsnelheid zijn. Nader onderzoek van de klimatologische dienst van het KNMI toonde aan, dat hier verkeerde getallen zijn genoteerd. De windmeter bleek op de avond van de 13-e door ijzel te zijn vastgevroren. Men ging vervolgens over op meting met de hand met een zgn cup-anemometer. Maar 10 minuten buiten staan, zoals de voorschriften luidden, in zware driftsneeuw bij -7? Zo lang hield niemand dat vol. Ook bij het omrekenen van meter per seconde naar knopen zijn fouten gemaakt, waardoor op dat moment een veel te hoge windsnelheid in de boeken kwam. Overal in de omgeving werd op de 14-de windkracht 7 gemeten, met uitschieters naar 8. Dat is op zich al ontzettend veel boven land; lopen wordt daarbij al moeilijk. Voeg daar de driftsneeuw bij en matige vorst : een voor nederlandse begrippen uitzonderlijke blizzard.
20.00 uur : In de avondkranten komen de eerste berichten over de noodsituatie in het noorden. Het Vrije Volk bericht over gestrande automobilisten, ongevallen door de galdheid, sneeuwploegen die de weg kwijt zijn, geknapte hoogspanningsleidingen en grote vertragingen bij het openbaar vervoer. Op het journaal is te zien hoe de sneeuwstorm als een razende te keer gaat in het noorden : een grote sneeuwwoestenij. Om dorpen en automobilisten te ontzetten wordt het leger ingezet met zwaar geniematerieel. Op Radio Noord geven veel luisteraars gehoor aan de oproep om hun woning als opvangadres te melden voor vastgelopen automobilisten. In Noord Duitsland zijn er soortgelijke sneeuwstormtoestanden; autorijden is daar verboden.
Zie ook:
