Bron: https://fd.nl/samenleving/1481261/snelle-opwarming-maakt-van-de-middellandse-zee-een-stresscocktail
Snelle opwarming maakt van de Middellandse Zee een stresscocktail
Richard Hogenkamp
Miljoenen Europeanen reizen de komende weken weer af naar de Middellandse Zee. Wat de meesten niet weten is wat zich onder de zeespiegel afspeelt. De temperatuur van het Middellandse Zeewater stijgt veel sneller dan deskundigen eerder berekenden. De gevolgen zijn ingrijpend. ‘Vergelijk het met een bosbrand, groter dan we in onze tijd ooit hebben gezien. Plus alle gevolgen daarvan.’
In het kort
De Middellandse Zee als geheel warmt op, en er zijn in de zomer steeds vaker hittegolven in het water.Zeewater dat eenmaal door een hittegolf is opgewarmd, koelt vanwege de enorme hoeveelheid heel langzaam af.Daardoor sterven planten en dieren, en worden vissen verdrongen door nieuwe soorten die vanuit warmere wateren komen.
Bij de Franse Côte d’Azur werden vorige zomer watertemperaturen gemeten van 30 graden, bij Mallorca en Ibiza was het water zelfs 31 graden. Illustratie: Timber Sommerdijk voor Het Financieele Dagblad
Zolang Emma Cebrian zich kan herinneren voelt ze een speciale band met de Middellandse Zee. Als kind zocht ze met haar vader mosselen aan de kust in de buurt van Barcelona. ‘We konden de hele dag doorgaan. Er zaten er ontzettend veel’, herinnert ze zich. Hoe anders is het nu. Mosselen reageren sterk op temperatuurstijgingen. Als het water waarin ze leven te warm wordt, sterven ze. Cebrian: ‘Als ik nu op de plek van mijn jeugd op zoek ga naar mosselen, zijn ze bijna niet te vinden. Zo hard is het gegaan in een paar decennia.’
Manu San Felix duikt bijna iedere dag, al bijna veertig jaar. ‘Het meest bij Ibiza en Formentera, waar ik woon. Ik herinner me perfect hoe het er uitzag toen ik daar voor het eerst dook, welke kreeften waar zaten, welke soorten garnalen en welke zeealen er leefden, hoe de vegetatie was. Zoals het er toen uitzag, zo is het nu niet meer. Als we zouden kunnen reizen in de tijd zou iedereen kunnen zien dat het onderwaterlandschap bij Ibiza en Formentera nu in niets meer lijkt op dat van veertig jaar geleden. De mensheid ziet de zee en de oceaan als iets dat er altijd is geweest, er altijd zal zijn en er altijd hetzelfde uitziet. Aan de oppervlakte is dat misschien zo, maar als je onder water kijkt weet je dat dat niet zo is.’
Cebrian zette haar passie voor de Middellandse Zee om in haar werk. Ze is zeebioloog en doet wetenschappelijk onderzoek. Ook San Felix maakte van zijn passie zijn werk. Hij begon een stichting om aandacht te vragen voor de staat van de zee. Die is er volgens wetenschappers slecht aan toe. Wereldwijd warmen zeeën en oceanen op, maar in de Middellandse Zee gaat het sneller dan elders en ook sneller dan eerder was berekend. Dat noopte tot meer onderzoek. Wetenschappers uit alle landen met een Middellandse Zeekust leverden vijf jaar lang gegevens voor een zeer omvangrijk onderzoek.
Drie tot zes keer sneller
‘De temperatuurstijging van de Middellandse Zee gaat drie tot zes keer sneller dan die van de oceanen’, zegt Joaquim Garrabou, leider van dat grote onderzoek. ‘Er zijn twee dingen aan de hand. De Middellandse Zee als geheel warmt op. Daarnaast zijn er in de Middellandse Zee in de zomer steeds frequenter hittegolven in het water. Die jagen de temperatuurstijging verder aan.’
De heftigste hittegolf was vorig jaar, in het noordwestelijk deel van de Middellandse Zee, bij Frankrijk en Spanje. Bij de Franse Côte d’Azur werden vorige zomer watertemperaturen gemeten van 30 graden, bij Mallorca en Ibiza was het water zelfs 31 graden. Dat is 4 graden hoger dan het langjarig gemiddelde op dezelfde plek. Hittegolven gebeuren niet alleen in de bovenste laag van het water. Ze worden gemeten tot op vijftig meter diepte.
Planten en dieren sterven, invasieve soorten komen binnen via de snelweg: het Suez-kanaal
Hittegolven op zee duren veel langer dan die op land. De hoeveelheid water is zo enorm dat zeewater dat eenmaal door een hittegolf is opgewarmd maar heel langzaam afkoelt. Dat kan weken of maanden duren. De impact van een hittegolf op zee is daarom veel groter dan die van een hittegolf op land, die meestal maar een aantal dagen duurt.
‘Het probleem is het steeds sneller repeterende karakter van de hittegolven op zee’, legt Garrabou uit. ‘Enkele decennia geleden waren hittegolven in het water sporadisch. Nu zijn ze het nieuwe normaal geworden. De laatste tien jaar heeft er zich ieder jaar wel ergens in de Middellandse Zee zo’n hittegolf voorgedaan.’
Emma Cebrian krijgt vaak van mensen de vraag of het nou echt allemaal zo erg is. En dat begrijpt ze wel: ‘Je gaat op vakantie en als het water dan extra warm blijkt te zijn, dan vinden de meeste mensen dat eigenlijk wel fijn. Het probleem is natuurlijk dat wat onder water gebeurt voor bijna niemand zichtbaar is. Als het op land heel lang droog is, dan zien we dat allemaal. Als er een orkaan woedt, zien we daarvan ook de gevolgen. Wat in zee gebeurt, zien de meeste mensen niet.’
Wereldwijd warmen zeeën en oceanen op, maar in de Middellandse Zee gaat het sneller dan elders en ook sneller dan eerder was berekend. Illustratie: Timber Sommerdijk voor Het Financieele Dagblad
Geen verstopplek meer
San Felix, die veel tijd stopt in het voeren van campagne en het maken van documentaires voor National Geographic, probeert het mensen uit te leggen door land en zee te vergelijken. ‘Alles wat wij op land hebben, bestaat in feite ook in zee. Er zijn vissen, sponzen en koralen die je kunt vergelijken met alle dieren die op land leven. Er zijn algen en er is zeegras dat je zou kunnen vergelijken met bossen. Als zeegrassen en algen door de warmte van het water afsterven, dan is dat erg. Voor allerlei levende wezens is het een perfecte verstopplek, om te schuilen voor roofdieren.’
‘Specifiek voor deze zee is dat we posidonia hebben. Dat is een plant met bladeren, wortels, vruchten en bloemen die nergens anders in de wereld groeit dan in de Middellandse Zee. Posidonia heeft een zuiverende werking. Het maakt het water helder. Posidonia gaat bodemerosie tegen en remt de effecten van noodweer. Omdat de plant alleen in de Middellandse Zee groeit, staat hij op de Unesco-lijst van werelderfgoed. Er geldt in delen van de zee een ankerverbod om posidonia te beschermen, maar terwijl we aan de ene kant beschermen, brengen we posidonia aan de andere kant in gevaar door de stijgende temperatuur.’
Garrabou: ‘Als je de situatie van algen, posidonia en zeegrassen zou moeten vergelijken met iets wat zich op land afspeelt, dan omschrijf ik het als een gigantische bosbrand, groter dan iedereen die nu leeft ooit heeft gezien; zoveel is er al afgestorven. De gevolgen zijn eigenlijk ook als op het land. Dieren krijgen een tekort aan voedsel en aan plekken om te wonen, waardoor ze hun leefgebied moeten verplaatsen.
‘In oceanen bewegen vissen die in dit soort omstandigheden terecht komen naar het noorden om betere leefgebieden of koelte te zoeken, maar dat kan in de Middellandse Zee niet. Als vissen noordwaarts gaan, komen ze uiteindelijk bij Zuid-Europese kusten terecht en dan kunnen ze niet verder vluchten. Een andere mogelijkheid is dat vissen in dit soort omstandigheden verder de diepte ingaan, maar daar zit hun voedsel niet, dus uiteindelijk is ook dat geen oplossing. Planten kunnen zich natuurlijk sowieso een stuk minder makkelijk verplaatsen. Wat we zien zijn dieren en planten met fysiologische stress. Daar kunnen ze meteen aan dood gaan. Het kan ook langzamer gaan, doordat ze eerst ziek worden, of doordat een soort zich niet meer voortplant.’
Gevaar: de bruine konijnvis
Alsof het allemaal nog niet genoeg is, komen ook invasieve soorten de Middellandse Zee binnen. Die komen uit de veel warmere Rode Zee en vinden de nieuwe temperatuur van de Middellandse Zee heel prettig,
‘Voor die invasieve soorten bestaat een snelweg richting de Middellandse Zee’, legt Cebrian uit, ‘gemaakt door mensenhanden. Dat is het Suezkanaal.’ ‘De ergste invasieve soort van allemaal vind ik de bruine konijnvis. De graast het landschap af en laat het volkomen kaal achter. Dan heb je dus geen onderwaterbos meer, maar een woestijn. Je hoeft geen expert te zijn om te zien wat de konijnvis teweegbrengt. Bij Griekenland, Turkije en Israël heeft deze vis stukken van de zeebodem veranderd in een maandlandschap en vissen die oorspronkelijk in die gebieden woonden, zijn vertrokken omdat er in dat kaalgegeten stuk zee niets meer voor ze is.’
Rond geen enkele andere zee in de wereld is de bevolkingsdichtheid zo hoog als rond de Middellandse Zee
Er is nu, vooral dankzij metingen met satellieten heel veel data over de temperatuur van het Middellandse Zeewater. Door het grote internationale onderzoek onder leiding van Garrabou is ook uitgebreid in beeld gebracht wat de gevolgen zijn.
Er blijven nog veel vragen. Waarom de Middellandse Zee zoveel sneller opwarmt dan de rest van het zeewater op aarde, daarvoor is nog geen afdoende verklaring. Dat het een vrijwel gesloten zee is, die alleen nieuw, koeler, water binnenkrijgt via de Straat van Gibraltar en rivieren, speelt een belangrijke rol. Rond geen enkele andere zee in de wereld is de bevolkingsdichtheid zo hoog als rond de Middellandse Zee. Elke dag wordt op en rond de Middellandse Zee heel veel CO2 uitgestoten. Wetenschappers denken dat ook dat een rol kan spelen. Er zouden ook nog andere oorzaken kunnen zijn, maar daar moet eerst verder onderzoek naar worden gedaan.
Gevolgen voor leven op het land
Een andere vraag is, wat de gevolgen op land kunnen zijn van het warmere water in zee. Isabel Moreno, meteoroloog en presentator van een Spaans tv-programma over klimaat, ziet die gevolgen nu al. ‘De zee helpt bij het reguleren van de temperatuur in kustgebieden’, vertelt Moreno. ‘Als de Middellandse Zee koel is, zorgt dat in de zomer ’s nachts voor een briesje dat helpt het land wat af te koelen. Door de stijgende temperatuur van de zee zie je een toename van het aantal tropische nachten aan de kusten van de Middellandse Zee. Uiteindelijk zal dat leiden tot aantasting van de gezondheid van mensen die geen goede nachtrust kunnen krijgen.’
Daar blijft het niet bij volgens Moreno: ‘Een warmere Middellandse Zee is de perfecte benzine voor heftig weer. We weten allemaal dat orkanen ontstaan in gebieden met zeer warm zeewater. Door de sterk stijgende temperatuur van het water wordt de Middellandse Zee een aanjager voor intense regenval. Die heftige regenbuien kunnen ook gepaard gaan met stormen, die natuurlijk leiden tot materiële en economische schade.’
Garrabou: ‘Soms heb ik momenten waarop ik me echt terneergeslagen voel. Er moet in het Middellandse Zeegebied zoveel tegelijk gebeuren. Behalve de hoge watertemperatuur spelen nog andere dingen, zoals overbevissing, vervuiling en het plastic in de zee. Samen zorgt het ervoor dat de Middellandse Zee is veranderd in een stress-cocktail. En toch denk ik dat we de Middellandse Zee kunnen redden. Technisch zijn we als mensheid tot veel in staat.’
San Felix noemt zichzelf ook een optimist. ‘Wanneer mensen meer te weten komen over wat er zich onder water afspeelt, dan komt er een omslagpunt. Als we de ruimte in gaan op zoek naar planeten waar mogelijk sporen van leven zouden kunnen zijn, dan zoeken we als eerste naar water. We snappen dus heel goed het enorme belang van water.’
Koud water opstuwen?
Cebrian: ‘We zijn zo gewend aan de Middellandse Zee dat we er niet bij stilstaan hoe bijzonder die is. Bij koraal denkt iedereen meteen aan Australië. De Middellandse Zee heeft ook grote indrukwekkende koraalgebieden. De verscheidenheid van het landschap is enorm. Als je vijftien keer duikt in de Middellandse Zee, zie je gegarandeerd vijftien keer een ander landschap. Om dat te behouden moeten we iets doen.’
‘Er zijn wel mensen die nadenken over oplossingen, maar het is ingewikkeld. Technisch zou je misschien een systeem kunnen verzinnen waarbij je koud water van dieper in de zee naar boven stuwt, maar ik denk dat het risicovol is. Je kunt er meer kwaad dan goed mee doen. Toch ben ik optimistisch dat als we doorzoeken er een oplossing komt. Als we een man op de maan kunnen zetten, dan kunnen we dit ook oplossen. Het gaat erom of de wil er ook is.'