Het meteorologische verschijnsel dat deze week in Spanje tot apocalyptisch watergeweld leidde, heeft dus een rollende Spaanse naam. Depresión aislada en niveles altos (Dana), losjes vertaald: een geïsoleerde depressie op hoog niveau. Een gota fria, oftewel koudeval, zoals mensen ter plaatse het herfstfenomeen nog bij zijn oude naam noemen.
Bij een Dana komt een bel draaiende, koude lucht los van de straalstroom, de luchtstroom die op kilometers hoogte van west naar oost door de dampkring jaagt. Die koude lucht tolt vervolgens de kant van Spanje op, in een koers die lastig te voorspellen is, en leidt tot regenwolken, vanwege de krachtige opwaartse bewegingen en doordat de lauwe, waterdamprijke lucht boven zee afkoelt.
Komt het kolkende geheel vervolgens aan land, dan doet de geografie de rest. De bergen in het binnenland houden de wolken tegen, tillen ze op en laten ze leeglopen, wat vaak gepaard gaat met reuzenhagel en tornado's. De hellingen veroorzaken enorme waterstromen.
Een Dana is het 'gevaarlijkste' meteorologische verschijnsel aan de mediterrane kusten, een plaatselijke versie van orkanen, zei klimaatexpert Jorge Olcina van de Universiteit van Alicante tegen dagblad La Vanguardia. Met alle gevolgen van dien.
In 1957 veranderde een gota fria in Valencia de rivier Turia in een woeste massa. Zeker 81 mensen kwamen om. Het was de directe aanleiding om de rivier om te leggen, waardoor de oude rivierbedding nu een stadspark is. Maar in de afgelopen eeuwen zijn tientallen vergelijkbare watersnoden bekend.
Volgens cijfers die het KNMI op verzoek van de Volkskrant heeft nageslagen, brak de regenval bij Valencia deze week wél alle records. Sinds het begin van de metingen, haast een eeuw geleden, lag het oude dagrecord op 263 millimeter, in november 1956.
Nu viel er lokaal meer dan 400 millimeter. Een plotsklapse overschrijding van meer dan 50 procent van het oude record dus, kenmerkend voor records die door klimaatverandering extra worden opgejaagd. Want dat het opwarmende klimaat de Dana heeft verergerd, betwijfelt eigenlijk niemand.
De zeewatertemperatuur was op sommige plekken 23 tot zelfs 24 graden, terwijl alles boven de 20 graden al geldt als gevaarlijk, volgens een vuistregel die Olcina hanteert. Discussie is er nog of Dana's tegenwoordig ook vaker voorkomen dan voorheen.
Pikant is de lauwe reactie van de plaatselijke overheden op de weerwaarschuwingen die al sinds medio vorige week rondgingen. Zeker dertien officiële waarschuwingen turfde de Spaanse klimaatsite Climatico in een reconstructie. Zo twitterde een meteoroloog van de Spaanse weerdienst Aemet al op zaterdag dat de naderende Dana 'gedenkwaardig kan worden'.
Toch kregen inwoners van Valencia pas dinsdagavond een oproep op hun telefoon om binnen te blijven, toen de ramp al in volle gang was. Een plaatselijke bestuurder zei dinsdagmiddag op een persconferentie zelfs sussend dat het noodweer na zessen wel zou afnemen. Een boodschap die hij later die avond stilletjes weghaalde van zijn X-account.
'Het is duidelijk dat mensen gewoon niet weten wat ze moeten doen als ze worden geconfronteerd met een overstroming of als ze waarschuwingen horen', aldus hoogleraar hydrologie Hannah Cloke (Universiteit van Reading) tegen het Britse Science Media Centre, dat reacties van experts verzamelt.
'Mensen moeten begrijpen dat extreme weerswaarschuwingen voor overstromingen heel anders zijn dan gewone weerberichten. We moeten waarschuwingen voor overstromingen meer zien als brandalarmen of aardbevingssirenes, en minder als de dagelijkse weerberichten.'