Dit kan ook effect hebben later op de AMOC. Even door de vertaler gehaald voor het gemak.
Dankzij gegevens verkregen van aardobservatiesatellieten heeft een internationaal team van wetenschappers voor het eerst een ongekend fenomeen ontdekt: een omkering in de oceaancirculatie van de Zuidelijke Oceaan. De studie, geleid door het National Oceanographic Center (NOC, Verenigd Koninkrijk), werd onlangs gepubliceerd in het tijdschrift PNAS. Het Institut de Ciències del Mar (ICM-CSIC) speelde een fundamentele rol in het onderzoek door een reeks baanbrekende satellietwaarnemingen te ontwikkelen in het kader van het SO-FRESH-project, gefinancierd door het Europees Ruimteagentschap (ESA).
De belangrijkste bevinding van de studie is zowel verrassend als alarmerend: sinds 2016 is een aanhoudende toename van het zoutgehalte aan het oppervlak gedetecteerd in het gebied tussen de polaire en subpolaire gyres van de Antarctische Oceaan. Deze verandering in de samenstelling van het water suggereert dat de diepe oceaancirculatie op het zuidelijk halfrond - bekend als de SMOC - niet alleen wordt gewijzigd, maar ook is omgekeerd. Dat wil zeggen, in plaats van in de diepte te zinken, wordt oppervlaktewater vervangen door diepe watermassa's die naar de oppervlakte stijgen en warmte en koolstofdioxide (CO?) met zich meebrengen die eeuwenlang waren opgesloten.
"We zijn getuige van een echte omkering van de oceaancirculatie op het zuidelijk halfrond - iets wat we nog nooit eerder hebben gezien", legt Antonio Turiel, ICM-CSIC-onderzoeker en co-auteur van de studie, uit. "Terwijl de wereld debatteert over de mogelijke ineenstorting van de AMOC in de Noord-Atlantische Oceaan, zien we dat de SMOC niet alleen verzwakt, maar ook is omgekeerd. Dit kan ongekende wereldwijde klimaateffecten hebben."
Volgens het onderzoeksteam worden de gevolgen van deze omkering nu al zichtbaar. Het opwellen van diepe, warme, CO?-rijke wateren wordt verondersteld de oorzaak te zijn van het versnelde smelten van het zee-ijs in de Zuidelijke Oceaan. Op de lange termijn zou dit proces de huidige atmosferische CO?-concentraties kunnen verdubbelen door koolstof vrij te geven die eeuwenlang in de diepe oceaan is opgeslagen - mogelijk met catastrofale gevolgen voor het wereldklimaat.
Deze ontdekking werd mogelijk gemaakt dankzij een belangrijke technische doorbraak die werd ontwikkeld door het Barcelona Expert Center (BEC), een laboratorium van ICM-CSIC dat gespecialiseerd is in satellietobservatie van de oceaan. Tot nu toe was het gebied van de Zuidelijke Oceaan vrijwel ontoegankelijk voor satellieten vanwege de lage temperaturen en de complexe, steeds veranderende dynamiek van zee-ijs. Als gevolg hiervan ontwikkelde het BEC-team een nieuwe dataprocessor voor de Europese SMOS-satelliet, afgestemd op de geografische en klimatologische variabiliteit van de polaire omgeving.
"De nieuwe processor heeft ons in staat gesteld om gegevens over het zoutgehalte van het oppervlak te verkrijgen van ongekende kwaliteit in deze regio", legt Verónica González uit. "Dankzij deze verbetering kunnen we nu een coherente verklaring geven voor het snelle verlies van Antarctisch zee-ijs dat de wetenschappelijke gemeenschap in verwarring had gebracht."
De studie biedt niet alleen een belangrijk stuk in de puzzel van klimaatverandering, maar herdefinieert ook de rol van de Zuidelijke Oceaan in het wereldwijde klimaatsysteem. Het SMOC speelt een essentiële rol bij het reguleren van de warmte en koolstof van de planeet. De verstoring ervan kan leiden tot cascade-effecten op andere circulatiesystemen zoals de AMOC, met mogelijke gevolgen voor het klimaat in Europa en andere regio's.
BEC is zich bewust van de dringende noodzaak om deze processen beter te begrijpen en heeft in 2025 twee nieuwe, door ESA gefinancierde projecten gelanceerd: ARCTIC-FLOW, gericht op de studie van zoetwater- en dichtheidsfluxen in de Noordelijke IJszee, en het klimaatveranderingsinitiatief CCI OSHF (Ocean Surface Heat Flux), gewijd aan het analyseren van warmteflux aan het oceaanoppervlak. Beide projecten zijn gericht op de ontwikkeling van nieuwe satellietmethodologieën die van cruciaal belang zullen zijn voor het monitoren, begrijpen en anticiperen op de effecten van versnelde klimaatverandering.
"De planeet geeft ons steeds duidelijkere signalen dat we kritieke drempels overschrijden", concludeert Estrella Olmedo. "En in dit geval heeft het dat gedaan vanuit een afgelegen uithoek van de wereld die heel moeilijk te monitoren is: de Zuidelijke Oceaan. Dankzij satellieten en geavanceerde observatie-instrumenten kunnen we nu zien wat ooit onzichtbaar was."