Overzicht:
Hattard:
http://www.atmos.albany.edu/student/hattard/realtime.php[
Netweather plot
https://www.netweather.tv/charts-and-data/stratosphere
Animatie
https://acd-ext.gsfc.nasa.gov/Data_services/Current/arctic/anim_T_0030.html
Grafieken plots
https://acd-ext.gsfc.nasa.gov/Data_services/met/ann_data.html
Kaarten
https://www.instantweathermaps.com/GFS-php/strat.php?run=2014121618&var=HGT&lev=10mb&hour=384
Dwarsdoorsnedes
https://acd-ext.gsfc.nasa.gov/Data_services/Current/seasonal_strat/seasonal_strat.html
Grafieken elementair
http://ds.data.jma.go.jp/tcc/tcc/products/clisys/STRAT/
Profielen + historie
https://www.cpc.ncep.noaa.gov/products/stratosphere/strat-trop/
Berlijn: zeer informatief
http://users.met.fu-berlin.de/~Aktuell/strat-www/wdiag/diag.php?alert=1&lng=eng
Profielen en plots, zeer nuttig
https://www.stratobserve.com/anom_ts_diags
Voor de volledigheid ook het weblog van Judah Cohen (veel aandacht voor stratosfeer)
https://www.aer.com/science-research/climate-weather/arctic-oscillation/
Netweather stratosfeer plot 30 hPa
https://www.netweather.tv/charts-and-data/stratosphere
Forum van netweather:
https://www.netweather.tv/forum/topic/88772-stratosphere-and-polar-vortex-watch/
Meteociel prognose:
http://www.meteociel.fr/modeles/gfse_cartes.php?mode=10&ech=6&carte=1
animatie
https://fh004579.webs.act.reading.ac.uk/animations/animated_gph_wind_map.html
Verdieping
https://simonleewx.com/polar-vortex-forecasts/
Inleidend praatje over de stratosfeer
De stratosfeer boven de Noordpool koelt af, zodra de zonnekracht afneemt. Toen ik voor het eerst hierover hoorde dacht ik dat dat gunstig was voor winterweer. Als snel bleek het tegenovergestelde. Door de afkoeling krimpt de atmosfeer en ontstaat er een lagedrukgebied. Hier omheen waait de wind met de wijzers van de klok mee en zo ontstaat de stratosferische poolwervel. Steeds krachtiger gaan de westen winden waaien, naarmate de stratosfeer verder afkoelt. Hoewel de dichtheid van de stratosfeer veel geringer is dan die van de onderliggende troposfeer, heeft deze vanwege zijn langdurige werking en hoge windsnelheden toch een positief effect op de lager liggende troposferische poolwervel. De een versterkt de ander en de ander (de troposferische poolwervel) versterkt ook weer de ene. Dit verklaart voor een aanzienlijk deel waarom de westelijke winden in de winter zoveel krachtiger zijn dan in de zomer.
In de winter op het zuidelijke halfrond is dit vrij algemeen de situatie, het hele winterhalfjaar door; op het noordelijke halfrond is de situatie aanmerkelijk anders. Door de aanwezigheid van bergketens (Rocky Mountains en in zekere mate ook de Himalaya en de Tibetaanse Hoogvlakte) en grote landmassa’s (Eurazië ) wordt de westelijke stroming veel beter afgeremd. Naarmate het land verder afkoelt neemt de weerstand van de lucht boven de continenten toe. Er vormen zich hogedrukgebieden, een heel bekende is het Siberische Hoog. De troposferische hogedrukgebieden reiken als ze krachtig genoeg zijn tot in de onderste lagen van de stratosfeer. In de stratosferische poolwervel ontstaan daardoor golvingen en als deze golven (waves) krachtig genoeg zijn wordt de hele poolwervel onstabiel. Hij raakt zijn momentum kwijt en de koude lucht stort onder zijn eigen gewicht in elkaar. Door de plotselinge dalende beweging ontstaat opwarming en zo krijgen we de voor velen inmiddels zo bekende SSW (Sudden Stratospheric Warming).
Sinds de versnelde opwarming met de daaraan verbonden versterking van de poolwervel vanaf 1988 hebben we een periode gehad waarin er weinig of geen SSW’s optraden. Interessant genoeg is het verschijnsel sinds het begin van deze eeuw weer helemaal terug van weg geweest. Ook in deze tijden van snelle opwarming boven de Noordpool blijft de SSW een frequent terugkerend fenomeen. Verband wordt door sommige onderzoekers gelegd met de versnelde accumulatie van sneeuw boven Eurazië in de herfst, in het bijzonder in oktober. Hierdoor wordt de hogedrukvorming versneld en het interactieve proces van troposfeer-stratosfeer-troposfeer, zoals hierboven in grote lijnen omschreven, versneld. Judah Cohen is een pionier op dit terrein, maar zijn theorie is niet geheel onomstreden. Interessant blijft desondanks om de sneeuwaccumulatie in genoemde gebieden te volgen, ook deze herfst weer.
Ook de afgelopen twee jaren kregen we weer de maken met een SSW. De eerste met veel grotere gevolgen voor het winterweer dan de laatste. De gevolgen van een SSW voor de winter op het noordelijk halfrond en in het bijzonder voor het winterweer in ons land zijn zeer moeilijk te duiden. Daarvoor zijn veel factoren van belang, de kracht en duur van de SSW met name, maar ook de timing vroeg of laat in de winter. Verschillend is tevens reactietijd van de troposfeer en de duur van de respons.
De SSW van begin januari dit jaar verraste door zijn kracht en duur, maar ook door zijn beperkte uitwerking op het weer, niet alleen in Nederland, maar ook op andere delen van de gematigde gebieden. Achteraf verklaringen zoeken is niet populair (we willen liever van tevoren weten wat de uitwerking is), maar wel leerzaam. In dit geval lijkt het erop dat de troposfeer te sterk zonaal is geweest om grootschalige veranderingen toe te laten. Een tweede factor die speelde is het krachtige herstel van de stratosferische poolwervel in februari en maart. De oorspronkelijke dynamiek van de atmosfeer werd hersteld, eerst met fraai hogedrukweer in de tweede helft van februari, daarna met onbestendige westen winden in maart. Pas na de final warming, de opwarming van de stratosfeer door de toenemende zonnekracht, werd de stroming in de troposfeer weer geblokkeerd. Een residu van de SSW in de troposfeer heeft hierbij waarschijnlijk mede bijgedragen aan de blokkades van mei tot juli, die het zomerweer van 2019 zoveel kleur hebben gegeven.