De stratosfeer is zeer koud dit jaar, boven 50 NB (zie plaatje 1). Wat is de oorzaak?
In de herfst bleef de NAO lange tijd negatief, ondanks de IOD (Indian Ocean Dipole), maar op het moment dat de stratosfeer substantieel was afgekoeld en de SPV (Stratsferische Polar Vortex) van invloed kon gaan worden op de troposfeer, sloeg de balans door. Eenmaal in de positieve fase bewerkstelligde de NAO een gesloten troposferische poolwervel, die op zijn beurt versterkte weer de SPV.
In november hadden we dankzij een sterk Russisch hoog nog een sterke wave1, met eind november een Canadian Warming als resultaat. Die bracht geen winterweer, vanwege de IOD en was tegelijk contraproductief voor verdere stratosferische opwarmingen omdat hierdoor het Russische hoog aangetast werd.
Puur stratosferisch is er nog een andere oorzaak: we komen uit een periode met westelijke QBO, tot en met december. Dat, in combinatie met de geringe zonneactiviteit, is ongunstig voor stratosferische opwarming.
De krachtige SPV dankt zijn oorsprong dus deels aan de troposferisch ongunstige condities voor blokkades en de driver hiervoor is de de genoemde IOD (zie plaatje 2). De positieve fase van de IOD correspondeert met warm zeewater in het westen en koel in het oosten. Op dit moment is de situatie in de Indische Oceaan genormaliseerd. Het duurt echter altijd een tijd voordat ook de atmosferische situatie normaliseert.
Kijken we weer naar de stratosfeer, dan zien we dat er een derde sterke wave tot ontwikkeling komt (plaatje 3). De eerste wave leidde tot de genoemde Canadian Warming, de tweede had weinig of geen effect, de derde leidt opnieuw tot een Canadian Warming. De vraag is nu of dit genoeg zal zijn voor een SSW en of het deze keer wel zal resulteren in een kouder weertype voor onze omgeving.
Met de verwachtingen voor een SSW wil ik voorzichtig zijn. In eerste instantie lijkt me die onwaarschijnlijk, gezien de kracht van de TPV (troposferische Polar Vortex) en wetende dat het GFS gemiddeld de stratosferische opwarming op lange termijn overschat. We zullen het waarschijnlijk moeten hebben van latere verstoringen in februari om tot een SSW te komen (als die al komt) en dan zitten we al dicht op de termijn van een Final Warming.
Voor wat betreft veranderingen van het weertype: nu de positieve fase van de IOD verdwenen is, hebben we alleen nog te maken met na-ijleffecten van de atmosfeer, die het bestaande patroon bestendigen. Dit zien we duidelijk in plaatje 4. De stratosfeer warmt op (minder zonale wind), maar de troposfeer blijft achter. Dat is een vrij normaal gegeven, zie de reactie op de SSW van januari vorig jaar. Hoe lang een eventuele reactie op zich laat wachten, is moeilijk te zeggen. Steun van de MJO (https://www.cpc.ncep.noaa.gov/products/precip/CWlink/MJO/CLIVAR/clivar_wh.shtml) hoeven we voorlopig niet te verwachten, eerst moeten we door de COD (circle of death) en later keren we terug naar fase 6 met geringe amplitude. Weinig spectaculair vooralsnog.
