Vandaag doet het Europees Hof voor de Rechten van de Mens uitspraak in drie grensoverstijgende klimaatzaken. Voor het eerst staan tientallen overheden voor de rechter vanwege het schenden van mensenrechten door gebrekkig klimaatbeleid. "Het wordt heel spannend."
Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) in Straatsburg doet vandaag uitspraak in drie soortgelijke zaken die zijn aangespannen tegen verschillende landen binnen en buiten Europa.
Burgers stapten naar het EHRM omdat ze vinden dat hun leven in gevaar wordt gebracht door de gevolgen van klimaatverandering. Nationale overheden doen niet genoeg om hen te beschermen, vinden de aanklagers. Zeventien rechters van het hoogste mensenrechtenhof van Europa moeten nu beoordelen of overheden mensenrechten schenden door niet genoeg te doen tegen klimaatverandering.
De zaken komen uit Zwitserland, Portugal en Frankrijk. De eerste zaak werd aangespannen door een collectief van Zwitserse vrouwen op leeftijd. Zij maken zich zorgen om de gezondheid en leefomstandigheden van senioren, die door de opwarming van de aarde in gevaar komen. Volgens de Zwitsers faalt de overheid erin om hen te beschermen en opwarming tegen te gaan.
De tweede zaak die aan bod komt is die van Damien Carême, Europarlementariër en oud-burgemeester van de Franse kustplaats Grande-Synthe. Het stadje naast Duinkerke loopt door de ligging aan zee grote klimaatrisico's zoals zeespiegelstijging. Carême vindt dat de staat de inwoners niet genoeg beschermt en beroept zich op het "recht op leven" en het "recht op respect voor het privé- en gezinsleven".
Door een zaak aan te spannen vraagt de oud-burgemeester de Franse autoriteiten meer te doen om klimaatverandering tegen te gaan en het Parijsakkoord na te leven. Daarin ligt vastgelegd dat landen wereldwijd zich moeten inspannen om de opwarming te beperken tot 2 graden (en het liefst 1,5 graden).
'Jonge generatie meer getroffen door klimaatverandering'
De laatste zaak is een spraakmakende en omvangrijke zaak. Zes Portugese jongeren hebben 33 landen aangeklaagd: alle Europese lidstaten (dus ook Nederland) en het Verenigd Koninkrijk, Turkije, Rusland en Noorwegen. Anders dan bij de andere zaken stapten de jongeren meteen naar het EHRM in plaats van eerst een proces in eigen land te voeren.
De jongeren - tussen de 10 en 23 jaar - wijzen op de toenemende hittegolven en verwoestende bosbranden in hun land. Ze zijn bang dat hun levens en gezondheid daardoor in gevaar komen. De jongeren zeggen dat overheden erin falen om hen ertegen te beschermen en eisen dat landen het Parijsakkoord naleven.
Ook opvallend aan de Portugese zaak is dat ze het verbod op discriminatie aanhalen: de jonge generatie zou meer getroffen worden door klimaatverandering.
Urgenda-zaak baande de weg vrij voor klimaatzaken
Rechtszaken voeren voor het klimaat is aan een opmars bezig. Uit recent onderzoek bleek dat er sinds 1986 meer dan tweeduizend klimaatzaken zijn aangespannen tegen overheden en bedrijven. Daarvan werd een kwart gestart tussen 2020 en 2022.
Het Nederlandse Urgenda was de eerste die zo'n zaak won. De organisatie deed onder meer een beroep op het "recht op leven" en kreeg in 2019 gelijk van de hoogste rechter. Door het oordeel moest de staat zijn eigen klimaatbeleid naleven en de uitstoot met minstens een kwart terugdringen. Elementen van de baanbrekende Urgenda-zaak worden sindsdien vaak gebruikt bij soortgelijke klimaatzaken.
Directeur Marjan Minnesma van Urgenda volgt met name de Zwitserse zaak op de voet. "Onze zaak heeft ze geïnspireerd", vertelt ze aan NU.nl. Urgenda ondersteunde de Zwitsers met de voorbereiding. Minnesma: "Het wordt heel spannend. Als ze gelijk krijgen, helpt dat veel klimaatzaken die beroep doen op mensenrechten."
Over de Portugese klimaatzaak vraagt Minnesma zich af of de jongeren niet eerst naar de landelijke rechter hadden moeten stappen, in plaats van direct naar het EHRM.
Uitspraak voorspellen is koffiedik kijken
Of de eisers in het gelijk zullen worden gesteld, is koffiedik kijken, denkt hoogleraar Internationaal Recht Marcel Brus. "Het kan alle kanten op. De grote vraag is: zien de rechters 'niet voldoende optreden' tegen klimaatverandering als iets dat in strijd is met de mensenrechten?"
Als het EHRM de eisers in het gelijk stelt, kan het ervoor zorgen dat landen hun klimaatbeleid moeten aanscherpen. Brus: "Maar hóé dat moet gebeuren, is aan de landen zelf. Het mensenrechtenhof kan alleen vaststellen dat een land te weinig doet."
Of de aanklagers gelijk krijgen of niet, de klimaatzaken kunnen volgens Brus de leidraad zijn voor toekomstige zaken. "Als ze gelijk krijgen, kunnen de 46 landen aangesloten bij het EHRM bij soortgelijke zaken wijzen op deze uitspraak", zegt Brus. "Maar dat werkt ook de andere kant op, bij een voor hen teleurstellende uitkomst." Rechter hakt knoop door: schendt gebrekkig klimaatbeleid onze mensenrechten? | Klimaat | NU.nl
----------------------------------------
Zwart gemaakt door mij.
Erg benieuwd naar de uitspraak. In eigen land loopt de zaak tegen Shell.
Quote selectie
